Mavzu: fotoeffekt hodisasi

6. Yarimo`tkazgichlardagi ichki fotoeffekt asosidagi asboblar
Tashqi fotoeffektdan farqli o`laroq, ichki fotoeffektda yorug`lik energiyasini o`zlashtirgan electronlar endi moddadan butunlay uchib chiqmasdan, balki uning ichida qolib ketadi. Aniqrog`i, yorug`lik kvanti ta`sirida moddadagi atomga bog‟langan elektronlar ozod elektronlarga aylanadi. Hosil bo`lgan ozod elektronlar jism ichidagi ozod elektronlar sonini ko`paytiradi, yarimo`tkazgichda qarshilikni sezilarli darajada kamaytiradi.

Yarimo`tkazgichlarni nurlantirish natijasida yarimo`tkazgichda erkin zaryad tashuvchilarning hosil bo`lishi ichki fotoeffekt deb ataladi.

Ichki fotoeffektga asoslangan fotoelementlarni yarimo`tkazgichli fotoelementlar deb ataladi. Bunday yarimo`tkazgichli fotoelementlarni tayyorlashda selen, qo`rg`oshin (II)-sulfid, kadmiy sulfid va boshqa ba`zi yarimo`tkazgichlardan foydalaniladi. Yarimo`tkazgichli fotoelementlarning fotosezgirligi vakuumli fotoelementlarning sezgirligidan ancha (yuzlarcha marta) katta.

Lekin yarimo`tkazgichli fotoelementlarning kamchiligi shundan iboratki, ular sezilarli darajada inersion, shuning uchun ularni tez o`zgaruvchan yorug`lik oqimlarini qayd qilishga ishlatib bo`lmaydi.

Fotoqarshilik. Fotoqarshilik ichki fotoeffektga asosan ishlaydigan asbob hisoblanadi. Fotoqarshilik deb, qarshiligi unga tushayotgan yorug`lik intensivligiga bog`liq bo`lgan yarimo`tkazgichli qurilmaga aytiladi. Uning ish prinsipini tushunish uchun yarimo`tkazgichning ish prinsipini tahlil qilaylik. Shuni ta`kidlash lozimki, yoritilmagan (yorug`likdan to`silgan) yarimo`tkazgichda ham ma`lum miqdordagi erkin elektronlar mavjud bo`ladi va ular yarimo`tkazgichning xususiy o`tkazuvchanligini hosil qiladi. Agar yarimo`tkazgichga kuchlanish qo`yilsa, unda elektr toki vujudga keladi va bu tokka xususiy tok (Ix) deyiladi. Agar yarimo`tkazgich yoritilsa, qo`shimcha elektronlar va teshiklar vujudga kelib, uning o`tkazuvchanligi yaxshilanadi va zanjirdagi tok Iyo yorug`lik tokigacha ortadi. Yorug`lik toki va xususiy toklarning farqi: I=Iyo - Ix –fototok deyiladi. Fotoqarshilik tovushli kinoda, televideniyada, telemehanikada, avtomexanikada, signal beruvchi (xabar beruvchi) vosita sifatida ishlatiladi.