Mavzu: Fosforning kislorodli birikmasi

Ortofosfat kislota – H3PO4

Normal sharoitda inert, yuqori temperaturada ko`pgina metal va ularning oksidlari bilan reaksiyaga kirishadi, hatto kvars bilan oltinga ham ta`sir etadi.


Dissotsialanishi

• 
  Fosfat kislota dissotsiatsiyalanganda uch xil ion hosil qilganligi uchun uch qator tuzlarni hosil bo‘ladi:
  
• 
  Digidrofosfatlar: NaH 2 PO 4 , Ca(H 2 PO 4 ) 2 . Gidrofosfatlar: Na 2 HPO 4 , CaHPO 4 .
  
• 
  Fosfatlar: Na 3 PO 4 , Ca 3 (PO 4 ) 2 .
  

Kimyoviy xossalari
O`rtofosfat kislota, kislotalar uchun xos bo‘lgan barcha umumiy reaksiyalarni beradi.

• 
  6Na + 2H 3 PO 4 = 2Na 3 PO 4 + 3H 2 ,
  
• 
  3CaO + 2H 3 PO 4 = Ca 3 (PO 4 ) 2 + 3H 2 O,
  
• 
  3NaOH + H 3 PO 4 = Na 3 PO 4 + 3H 2 O,
  
• 
  3NH 3 + H 3 PO 4 = (NH 4 ) 3 PO 4 ,
  
• 
  3Na 2 CO 3 + 2H 3 PO 4 = 2Na 3 PO 4 + 3CO 2 + 3H 2 O.
  

• 
  Kumush nitrat bilan reaksiyaga kirishib, o‘ziga xos sariq cho‘kma hosil qiladi:
  
• 
  3AgNO 3 + H 3 PO 4 = Ag 3 PO 4 + 3HNO 3 Ag 3 PO 4 — sariq rangli cho‘kma. Bu reaksiya fosfat ioni uchun reaktiv hisoblanadi.
  

Olinishi

• 
  Fosfat kislota texnikada ekstraksion va termik usullar bilan olinadi. Ekstaksion usul maydalangan va ozroq fosfatga kislota qo`shilgan tabiiy fosforitni sulfat kislota eritmasida eritishdan iborat.
  
• 
  Termik usulda esa avval fosforitdan sof fosfor ajratib olinadi, so`ng uni kuydirib fosfat angidrid hosil qilinadi. Bu moddaga suv ta`sir ettirib uni fosfat kislotaga aylantiriladi .
  

Ishlatilish sohalari

• 
  Fosfat kislota o`g`itlar, texnik reaktivlar ishlab chiqarishda muhim xomashyo. U organik mahsulotlar sintezida, faollashgan ko`mir ishlab chiqarishda, metallar sirtida himoya qoplamalar hosil qilishda qo`llaniladi. Tozalangan, oziq-ovqat fosfat kislotasi deb nomlanadigan turi spirtsiz ichimlikjlar, farmatsevtik preparatlar tayyorlashda ishlatiladi.
  

Uyga vazifa Savol va topshiriqlar

•