Mavzu: Fosforning kislorodli birikmasi

Bekobod tumani XTB tasarrufidagi 51-umumiy o’rta ta’lim maktabining kimyo fani o’qituvchisi Suyarov Shavkatning bir soatlik ochiq dars ishlanmasi


MAVZU:Fosforning kislorodli birikmasi



Reja

• 
  Fosforning kislorod bilan hosil qilgan birikmalari
  
• 
  Fosfor(III) oksidi. Olinishi, fizik va kimyoviy xossalari.
  
• 
  Fosfor(V) oksidi . Olinishi, fizik va kimyoviy xossalari
  
• 
  Fosfat kislota. Olinishi, fizik va kimyoviy xossalari, ishlatilishi.
  
• 
  Uyga vazifa
  

• 
  Fosfor bir nechta oksid hosil qiladi.
  
• 
  Ulardan eng muhimlari P 4 O 6 va P 4 O 10 . Ko`pincha ularni formulalari soddalashtirilgan holda P 2 o 3 va P 2 O 5 tarzida yoziladi.
  

P 2 O 3

• 
  P 4 O 6 -mumsimon kristall modda, Fosforni kislorod yetishmagan sharoitda yondirish yo`li bilan olinadi. Kuchli qaytaruvchi va juda zaharli.
  

P 2 O 5

• 
  P 4 O 10 -oq gigroskopik kukun. Fosforni mo`l havoda yoki kislorodda yondirish orqali oplinadi. U suv bilan shiddatli birikadi. Boshqa birikmalardanm ham suvni tortib oladi. Gazlar va qurituvchi sifatida ishlatiladi. Fosforning oksidlari va barcha kislorodli birikmalari, azotning xuddi shunday birikmalariga qaraganda ancha mustahkamroqdir. Bunga sabab azotga nisbatan fosforda metallmaslik xossalarining susayganligidir.
  

• 
  P 2 O 5 ning suvda erishidan oddiy sharoitda: Fosforning yonishida kislorod yetarli miqdorda ishtirok etganda P4O10 tarkibli fosfor (V)-oksidi hosil bo‘ladi. Fosfor (V)-oksidini soddaroq qilib — P 2 O 5 ko‘rinishida yozamiz:
  
• 
  4P + 5O 2 = 2P 2 O 5.
  
• 
  Fosfor (V)-oksidi oq rangli, gigroskopik (suvni shimib oluvchi) modda bo‘lib, suvda yaxshi eriydi. P 2 O 5 ning suvda erishidan oddiy sharoitda:
  
• 
  P 2 O 5 + H 2 O = 2HPO 3 metafosfat kislota hosil bo‘ladi.
  

• 
  P2O5ni suvli eritmasini qizdirish bilan ortofosfat kislota olish mumkin:
  
• 
  P 2 O 5 + 3H 2 O = 2H 3 PO 4 .
  
• 
  yoki birinchi reaksiyada hosil bo‘lgan metafosfat kislota harorat ta’sirida suv bilan reaksiyaga kirishib, ortofosfat kislotani hosil qiladi: HPO 3 + H 2 O = H 3 PO 4 . Ortofosfat kislota ohista qizdirilsa, pirofosfat kislota hosil bo‘ladi:
  
• 
  2H 3 PO 4 = H 4 P 2 O 7 +H 2 O
  
• 
  qizdirish davom ettirilsa, P2O5 gacha parchalanadi.
  

• 
  HPO 3, H 4 P 2 O 7 larni hosil qilish muhim ahamiyatga ega. O`rtofosfat (fosfat) kislota laboratoriyada kalsiy o`rtofosfatga konsentrlangan sulfat kislota ta’sir ettirib qizdirish yo‘li bilan olinadi:
  
• 
  Ca 3 (PO 4 ) 2 +3H 2 SO 4 = 3CaSO 4 +2H 3 PO 4 Fosforni yetarli miqdordagi kislorodda yondirib, hosil bo‘lgan P 2 O 5 ga qizdirib turib suv ta’sir ettirish yo‘li bilan ham ortofosfatkislota olish mumkin:
  
• 
  P → P 2 O 5 → H 3 PO4
  

•