Mavzu: Fosfor va uning xossalari

Dars usuli: an’anaviy

I Tashkiliy qism a) salomlashish b) davomadni aniqlash d) siyosiy daqiqa

Dars bosqichlari va vaqt taqsimoti:
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O‘tilgan mavzuni esga solish;uyga vazifani so`rash	10 daqiqa
3	Yangi mavzuni yoritish:	15 daqiqa
4	Yangi mavzuni mustahkamlash	10 daqiqa
5	Darsga yakun yasash va baholash	5 daqiqa
6	Uyga vazifa	2 daqiqa

Yangi darsning bayoni.

1. Ishqoriy va ishqoriy-yer metallarining suv bilan ta’sirlashishi natijasida olinadi:

 2Na + 2H₂O = 2NaOH + H₂↑   Ca + 2H₂O = Ca(OH)₂ + H₂↑

Na ga suv ta’siri; KOH ning hosil bo`lishi va uning indikatorga ta`siri

2. Ishqoriy va ishqoriy-yer metallari oksidlarining suv bilan ta’sirlashishi natijasida olinadi:

  Na₂O + H₂O = 2NaOH   CaO + H₂O = Ca(OH)₂

1. 
   Suvda erimaydigan asoslar tuzlarning suvdagi eritmasining ishqor bilan
   

ta’sirlashishi natijasida olinadi:

  NiSO₄ + 2NaOH = Ni(OH)₂↓+ Na₂SO₄;   BiCl₂ + 3KOH = Bi(OH)₂↓ + 3KC1.

Fizik xossalari. Asoslar — turli ranglarga ega bo‘lgan, qattiq moddalardir: KOH, NaOH, Ca(OH)₂ — oq rangli,Ni(OH) ₂— yashil rangli, Fe(OH)₃ — qo‘ng‘ir rangli moddalar va h.k. Ishqoriy va ishqoriy-yer metallar (berilliy va magniydan boshqa) gidroksidlari suvda eriydi. Qolgan asoslar suvda erimaydi yoki juda yomon eriydi. Qattiq asoslar kristall panjaralari tugunlarida metall ionlari va gidroksid -ionlari turadi.

 Kimyoviy xossalari.Suvda eriydigan asoslar ko‘p indikatorlar rangini o‘zgartiradi. Masalan, fenolftaleinning suv-spirtli eritmasi har qanday suvda eruvchi asos ta’sirida pushti rangga kiradi.

Indikatorlar nomi	Neytral eritmadagi rangi	Ishqoriy eritmadagi rangi
Lakmus	Binafsha	Ko’k
Metilzarg’aldog’i	To’q sariq	Sariq
Fenolftalin	Rangsiz	Pushti

1.Asoslar kislotalar bilan ta’sirlashib, tuz va suv hosil qiladi (bu reaksiya neytrallanish reaksiyasi deb ataladi):

 NaOH + HCl = NaCl + H₂O;  Mg(OH)₂ + HCl = Mg(OH)Cl + H₂O;

  Ca(OH)₂ + H₃PO₄ = CaHPO₄↓+ 2H₂O. KOH + HCl = KCl + H₂O; 

2. 
   Asoslar kislotali oksidlar bilan ta’sirlashadi va tuz va suv hosil qiladi (bu reaksiya ham neytrallanish reaksiyasiga misol bo‘ladi): Ca(OH)₂ + CO₂ = CaCO₃↓+ H₂O.   Ca(OH)₂ + CO₂ = CaCO₃↓+ H₂O.
   

3. Ishqorlar tuzlar bilan ta’sirlashadi va yangi asos hamda tuz hosil qiladi: A) o‘rta tuz. NiCl₂ + 2NaOH = Ni(OH)₂↓+ 2NaCl;

B) asosli tuz.  CuCl₂ + NaOH = Cu(OH)Cl + NaCl.

4. Asoslar qizdirilganda metall oksidi va suvga parchalanadi (KOH va NaOH dan tashqari): Cu(OH)₂ = CuO + H₂O.