Mavzu: Fonetika va fonologiya. Morfonologiya. Ona tilining vokalizmi (Unli tovushlari). Mavzu rejasi

Mashgʻulot turi: ma’ruza
Mavzu: Fonetika va fonologiya. Morfonologiya. Ona tilining vokalizmi (Unli tovushlari).
Mavzu rejasi:
1.Fonetika haqida ma'lumot.
2.Nutq a’zolari, nutq apparati.
3. Fonetik akustika.
4. Nutq tovushlarining artikulyatsiyasi
5. Fonologiya haqida umumiy ma’lumot
6. Tilning fonetik vositalari.
7. Nutq tovushlarining tasnifi


Tayanch so`z va iboralar: Fonetika, umumiy fonetika, xususiy fonetika, tarixiy fonetika, qiyosiy fonetika, eksperimental fonetika, nutq a’zolari, nutq apparati, fonologiya, tilning fonetik vositalari, unli fonemalar.


Fonetika trilshunoslikning bir bo‘limi bo‘lib, unda nutq tovushlari, ularning hosil bo‘lishi, turlari, o‘zgarishi, so‘z ma’nolarini farqlashdagi roli, shuningdek, urg‘u, intonatsiya(ohang) nutqning fonetik bo‘linishi kabi masalalar o‘rganiladi.
Fonetika ham o‘rganish obyektining hajmiga ko‘ra ikki turga bo‘linadi:
1. Umumiy fonetikada dunyodagi barcha tillarning tovush tomoni va u bilan bog`liq hodisalarni o`rganadi. Bularga barcha tillarda unli va undosh tovushlarning mavjudligi, nutq apparati, tovush o`zgarishlari kabilar kiradi.
2. Xususiy fonetikada muayyan bir tilning fonetik xususiyatlari o`rganiladi. Masalan, o`zbek tili fonetikasi, turkman tili fonetikasi, ingliz tili fonetikasi kabi. Fonetikaning bu turi tilning fonetik tomonini qay tarzda o`rgashiga qarab ikki turga bo`linadi: 1) tavsifiy fonetikada muayyan tilning fonetik tizimi tarixiy jarayon va dalillarga bog`lanmagan holda o`rganiladi. 2) tarixiy fonetikada ma’lum bir tilning fonetik tizimi til tarixi bilan bog`liq tarzda o`rganiladi.
3. Qiyosiy fonetikada bir-biriga yaqin tillarning fonetik xususiyatlari qiyoslab o`rganiladi. Masalan, o`zbek va rus tillarini qiyoslab o`rganish maktablarda shu tillarni o`qitishning metodik muammolarini hal qilishda yordam beradi.
4. Eksperimental fonetikada fonetik biliklar va hodisalar maxsus asboblar yordamida tekshiriladi. Bunda olingan natijalar nazariy xulosalarning ishonchliligi ta’minlanadi.