Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

 
DO‘STLIK
— axloqiy tushuncha; o‘zaro bog‘liqlik, ma’naviy yaqinlik,
manfaatlar umumiyligi va h.k.ga asoslangan insonlar o‘rtasidagi ijobiy munosabatni
ifodalaydi. D.ga quyidagi xislatlar: shaxsiy xarakter, ko‘ngilchanlik va individual
tanlash, ichki yaqinlik, barqarorlik xosdir. D. mazmuni tarixiy taraqqiyot jarayonida
o‘zgarib boradi. Fal. tarixida D.ni ko‘proq axloqiy jihatdan tahlil qilgan ba’zi
mutafakkirlar uning emoSional jihatini alohida ta’kidlaganlar, boshqalari esa uni
manfaatlar umumiyligi va oqilona egoizmdan keltirib chiqarganlar. 19-a.ning
oxirlarida D. psixolog va soSiologlar tomonidan ilk empirik tadqiq etila boshlandi.
D.ning mazmuni va funkSiyalari yosh o‘tib borishi b-n sezilarli darajada o‘zgarib
boradi. Bolalar do‘stligi, o‘rtoqlik, hamkorlik faoliyatiga asoslangan emoSional-
hissiy yaqinlikni o‘zida aks ettiradi. 
IMPERATIV AXLOQ
-(lot.imperativus -farmon) Kant etikasida axloqiy
qonunni tavsiflovchi asosiy tushuncha. Kant falsafiy ta’limotida amaliy aqlni nazariy
aqlga nisbatan ustun qo‘yiladi. “Amaliy aql” deganda, keng ma’noda u etika, davlat

---

va huquq nazariyasini, tarix falsafasi va dinni, antropologiyani; tor ma’noda esa,
axloqiy xulq atvor tamoyillari va qoidalarini yaratuvchi aqlni tushunadi. Kant
“Amaliy aql tanqidi” asarida inson yaxshilik va yomonlik haqida qalbining hissiy
ishtiyoqi va intilishlariga asoslanib emas, aql zakovati yordamida xulosa chiqarish
kerak, degan nazariyani o‘rtaga tashlaydi.
KASBIY ODOB
-
jamiyat tomonidan qabul qilingan ahloq qoidalarini
kishilarning ixtisoslariga nisbatan amalda tatbiq qiluvchi aniq kasbiy burch, sha’n, or-
nomus, qadr-qimmat kabi xatti-harakatlarning majmui, umumiy axloqning kishilar
kasb-koridagi o‘ziga xos ko‘rinishidir
.
Odob (arab. adab so‘zining ko‘pligi) –
jamiyatda e’tirof etilgan xulq normasi. SHaxs ma’naviy hayotining tashqi jihatini
ifodalaydi va o‘zgalar b-n munosabat (oila, mehnat jamoasi, turli marosimlar)da
namoyon bo‘ladi. Odob negizida axloqning ba’zi tamoyil va me’yorlari, shuningdek,
maqsadga muvofiqlik va go‘zallik (estetika) talablari yotadi. Odob kishining jamoat
orasida o‘zini qanday tutishi, odamlar b-n qay yo‘sinda muomala qilishi, o‘z
turmushi, bo‘sh vaqtini qanday tashkil etishi, inson tashqi qiyofasi qanday bo‘lishi
lozimligiga tegishli qoidalar (masalan, sharm-hayo, kamtarlik, xushmuomalalik
kabilar)ni o‘z ichiga oladi.
KAMTARLIK
– avvalo o‘z – o‘ziga talabchanlik, o‘z harakatlariga, ishiga,
bilimiga tanqidiy qarash, o‘ziga, kuch – quvvatiga ortiqcha baho bermaslikdir.
Kamtarlik kishilarga bo‘lgan munosabatda namoyon bo‘ladi. Inson odobli bo‘lsa,
u kishilar bilan shunchalik sodda kamtarona muomala qiladi, o‘z ishlariga va
harakatlariga kamtarlik bilan baho beradi. Boshqalarga nisbatan shirinsuhan bo‘ladi.
Kamtar inson boshqalardan o‘zini ustun qo‘ymaydi, o‘ziga bino qo‘yib, soxta
shuxrat ketidan quvmaydi, yutuqlardan esankiramaydi. Kamtarlik - tortinchoqlik
va haddan tashqari andishalilikdan farq qiladi. Ular orqasidan inson o‘z qadr –
qimmatini tushirib qo‘yish mumkin. Kamtarlik tabiiylikdan kelib chiqadi. U
kishilarga bo‘lgan munosabatda ham yaqqol ko‘rinadi. Kamtarlik inson ichki
ma’naviy dunyosining tashqi ifodasi hisoblanadi.