Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

SHartli (implikativ) hukm
ikki oddiy hukmning «agar... unda» mantiqiy bog‘lamasi orqali
birikishidan tashkil topadi. SHartli hukmning mohiyatini aniqlash uchun zaruriy va etarli shart
tushunchalarini farqlash zarur. Hodisaning zaruriy sharti deb, uning mavjudligini ta’minlaydigan
holatga aytiladi. Agar hodisaning sharti zaruriy bo‘lmasa, hodisa ham bo‘lmaydi. Masalan: «Agar
o‘simlik suvsiz qolsa, u quriydi».
Ekvivalentlik hukmlari 
«agar va faqat agar ... unda» mantiqiy bog‘lovchisi yordamida ikki
oddiy hukmning o‘zaro bog‘lanishidan hosil bo‘ladi. Tabiiy tilda ekvivalentlik hukmi shartli hukm
ko‘rinishida ifodalanadi. Bunday holatlarda shartli hukmning ekvivalent hukm ekanligini aniqlash
zarur bo‘ladi. Agar shartli hukmning asosi natijada qayd etilgan fikr uchun zaruriy va etarli shart
hisoblansa, unda bu hukm ekvivalent hukm bo‘ladi. Masalan: «Agar berilgan butun son juft son
bo‘lsa, unda u ikkiga qoldiksiz bo‘linadi».
Hukmlar (mulohazalar) o‘rtasidagi munosabatlar.
Mulohazalar
(hukmlar) ham tushunchalar kabi taqqoslanadigan (umumiy sub’ekt yoki predikatga
ega bo‘lgan) va taqqoslanmaydigan turlarga bo‘linadi.
Taqqoslanadigan
mulohazalar
sig‘ishadigan yoki sig‘ishmaydigan bo‘ladi. Mantiqda ikki
mulohazadan birining chinligidan ikkinchisining xatoligi zaruriy kelib chiqadigan
bo‘lsa, ular o‘zaro
sig‘ishmaydigan mulohaza (hukm)
lar deyiladi.
Sig‘ishmaydigan mulohaza (hukm) lar bir vaqtda chin bo‘la olmaydi. 
Sig‘ishadigan
mulohazalar
aynan bir fikrni to‘liq yoki qisman ifodalaydi. Sig‘ishadigan mulohaza
(hukm) lar o‘zaro ekvivalentlik, mantiqiy bo‘ysunish va qisman mos kelish
(subkontrar) munosabatida bo‘ladi.
 
Sig‘ishmaydigan hukmlar qarama-qarshilik
(kontrar) va zidlik (kontradiktorlik) munosabatida bo‘ladi. Mulohaza (hukm) lar
o‘rtasidagi munosabatlarning sxematik ifodasi «mantiqiy kvadrat» deb ataladi.
Mantiqiy kvadrat orqali mulohaza (hukm)lar o‘rtasidagi chinlik munosabatlari
aniqlanadi.
субконтрар
контрар
бу
йс
ин
иш
бу
йс
ин
иш
E
A
O
I
контрадиктор

---

Masalan, «Har bir jamiyat o‘z axloqiy normalariga ega». Bu