Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

Dinlar falsafasi
»
,
«
Dunyo dinlari tarixi
»
MDH oliy o‘quv
yurtlarining falsafa va ba’zi gumanitar fakul’tetlarida bu fan o‘z o‘rnini topa
boshladi. SHu davr ichida Evropa tillarida bir qancha darsliklar va monografiyalar
chop etildi.
Din haqidagi yangi fanni vujudga keltirish harakati Evropa klerikallari (din
himoyachilari) tomonidan salbiy qabul qilinib, unga qarshi tanqidiy fikrlar aytildi.
Ular o‘z e’tirozlarini ham nazariy, ham amaliy jihatdan asoslashga harakat qildilar.
Ularning fikricha, dinni ratsional (akliy) uslubda o‘rganish mumkin emas ekan,
chunki din o‘z mazmuni bilan irratsional (aqldan yuqori) elementlarga ega. Amaliy
jihatdan dinni o‘rganish esa, ya’ni turli dinlarning qiyosiy taxlili diniy qadriyatlarning
axamiyatining pasayishiga olib keladi.
Bunday e’tirozlarning mavjudligiga qaramasdan Evropa jamoatchiligida
dinshunoslikka bo‘lgan qiziqish so‘nmadi. XIX asrning 70-yillaridan boshlab dinlar

---

falsafasi va tarixi fanidan Angliya, Gollandiya, Germaniya, Fransiya, Italiya va
boshqa mamlakatlarning yirik universitetlarida ma’ruzalar o‘qila boshlandi.
SHunday qilib, dinlar falsafasi diniy xususiyatlarining ichki chuqur mohiyatini
ochib bersa, sotsiologiya, psixologiya, fenomenologiya, din tarixi ularning muayyan
konkret sharoitda tutgan o‘rni, darajasi, ta’siri haqidagi ma’lumotlar bilan boyitadi.
Dinlar falsafasining shakllanishi va rivojlanishi falsafiy ta’limotning vujudga
kelishi bilan bog‘liq bo‘lgan. Insoniyat tarixidagi eng qadimiy ilmlardan bo‘lgan
falsafaning dastlabki elementlari qadimgi Bobil, YUnoniston va Rimda miloddan
avvalgi VI-V asrlarda vujudga kelgan bo‘lsa, sivilizatsiyaning keyingi bosqichlarida
u muayyan tizim sifatida dinga o‘z munosabatini bildirishga harakat qilgan.
Falsafaning predmeti ob’ektiv olam va uning yashashi, rivojlanishi hamda
taraqqiyoti, hayot va inson umrining mohiyati haqida baxs yuritsa, diniy ta’limotlar
ham ana shu masalalarning echimini o‘ziga xos hollarda muyayan dunekarash
shaklda talqin qiladi. SHuning uchun falsafa tarixining muhim masalalaridan biri
dinning mazmun-mohiyatini, insonning shaxsiy va ijtimoiy hayotidagi tutgan o‘rnini
aniqlash hamda taxlil qilish bo‘lgan .
Teologiya iloxiyotchi-olimlar tomonidan o‘rta asrlardan boshlab hozirgacha
davom etmoqda. Bu holat faqat islom dinidagini emas, balki dunyodagi barcha milliy
va jahon dinlarida mavjud. Hatto qadimgi YUnonistonda din falsafasi bilan
shug‘ullanilgani manbalardan ma’lum. Masalan, qadimgi YUnovistonda mil. av. VI-
V-asrlarda falsafa din bilan juda bog‘liq bo‘lib, Xudo xaqidagi xalqning oddiy
tasavvurlarini tanqid qilish orqali faylasuflar uning oliy-ilohiy holatini tiklashga
intilganlar.