Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

Ovro‘pa norasional estetikasining asosiy g‘oyalari (SHopengauer, Nitsshe). Olmon mumtoz estetikasida ratsionalizm o‘zining yuksak cho‘qqisiga ko‘tarilgan bo‘lsa, undan keyingi ba’zi falsafiy ta’limotlar noratsionallik asosida ish ko‘rdilar. Ana shu noratsionallik yo‘nalishining dastlabki yirik namoyandalaridan biri buyuk olmon faylasufi Artur SHopengauer (1788-1860)dir.
SHopengauerning nafosat falsafasi asosan «Olam ixtiyor va tasavvur sifatida» deb nomlangan yirik asarida bayon etilgan. Faylasuf san’at bilan fanni bir-biriga solishtirar ekan, san’atni narsalarning asoslanish qonunidan mustaqil tarzda «mushohada qilish turi» deb ataydi. Estetik mushohada ob’ekti alohida narsa emas, balki asoslanish qonuni harakati ostidan olingan g‘oya aflotuncha ma’nodagi g‘oya. Uni aql bilan emas, fahm (intuitsiya) yordamida payqash mumkin. San’atning fandan ustunligi ham ana shunda. SHu ma’noda SHopengauer «g‘oya»ni «tushuncha»ga qarshi qo‘yadi. Tushuncha fanga zarur, san’at uchun esa befoyda. San’atning maqsadi-g‘oyani in’ikos ettirish. San’at turlarining farqi esa ulardagi ifoda materiali bilan belgilanadi. «San’atning mohiyati shundaki, — deydi SHopengauer, — unda bir hodisa minglab hodisa uchun javobgar», u muhim voqea-hodisani olib, nomuhimini tashlab yuboradi. Obraz-mushohadali g‘oya, u tushunchadan farqli tarzda, son-sanoqsiz alohida narsalarning o‘rnini mantiqiylik hamda mavhumiy umumiylik vositasida emas, balki fahmiy (intuitiv) idrok va tasavvur yo‘li bilan egallaydi.
SHopengauerning shogirdi Fridrix Nitsshe (1844-1900)ning qarashlari ham nihoyatda o‘ziga xos. U estetikaga doir asarlarida jumladan, «Fojianing tug‘ilishi» risolasida Suqrotdan to SHopengauergacha bo‘lgan nafosatshunoslikni «qayta baholab» chiqadi; tarixda haqiqat (aql) va go‘zallik o‘zaro hamkorlik yoki juda bo‘lmasa, «qo‘shnichilik» qilgan. Nitsshening fikricha, nafosatshunoslikda «hamma narsa go‘zal bo‘lishi uchun oqilona bo‘lishi kerak»degan suqrotchilikdek yanglish yo‘l yo‘q. Nitsshe romantiklar o‘rtaga tashlagan «go‘zallik Xudoning haqiqati» degan fikrni rad etib, go‘zallikni Xudo-san’atkor tomonidan yaratilgan illyuziya-xomxayol xayolot deb atadi. Haqiqat (aql) bilan go‘zallik, uning nazdida, tenglashtirib va sig‘ishtirib bo‘lmaydigan, bir-biriga zid tushunchalardir.