Mavzu: Empirik va nazariy bilish qiyoslash. Reja

Fikrlash tajribasi  Bu moddiy narsalar bilan emas, balki ideal nusxalar bilan amalga oshiriladi. Fikrlash tajribasi haqiqiy eksperimentning ideal shakli sifatida paydo bo'ladi va muhim kashfiyotlarga olib kelishi mumkin. Bu Galileoga barcha klassik mexanikaning asosini tashkil etadigan inertsiya fizikaviy printsipini kashf etishga imkon beradigan fikrli tajriba edi. Ushbu printsipni real ob'ektlar bilan har qanday tajribada, real muhitda kashf etib bo'lmaydi.

Tadqiqotning ham empirik, ham nazariy darajalarida qo'llaniladigan usullarga umumlashtirish, mavhumlashtirish, analogiya, tahlil va sintez, induksiya va deduktsiya, modellashtirish, tarixiy va mantiqiy usullar va matematik usullar kiradi.

Xulosa aqliy faoliyat tabiatda eng universal hisoblanadi. Ushbu usulning mohiyati muhim bo'lmagan xususiyatlardan, ulanishlardan ruhiy chalg'itishdan iborat va shu bilan birga tadqiqotchini qiziqtiradigan o'rganilayotgan mavzuning bir yoki bir nechta tomonini ta'kidlashdan iborat. Abstraktsiya jarayoni ikki bosqichli xususiyatga ega: asosiyni ajratish, eng muhimini aniqlash; mavhumlik, ya'ni abstraksiya yoki chalg'itish harakatini amalga oshirish imkoniyatini anglash.

Abstraktsiyaning natijasi har xil abstraksiyalarning shakllanishi - ham individual tushunchalar, ham ularning tizimlari. Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu usul strukturada murakkabroq bo'lgan barcha boshqa usullarning bir qismidir.

Bir qator ob'ektlarning ma'lum mulki yoki munosabatlarini mavhumlashtirganimizda, shu tariqa ularni bitta sinfga birlashtirish uchun zamin yaratamiz. Ushbu sinfga kiritilgan har bir ob'ektning individual xususiyatlariga nisbatan, ularni birlashtirgan atribut umumiy xususiyatga ega.

Umumlashtirish  - usul, bilish, natijada ob'ektlarning umumiy xususiyatlari va xususiyatlari aniqlanadi. Umumlashtirish operatsiyasi ma'lum yoki kamroq umumiy tushuncha va mulohazadan ko'proq umumiy tushuncha yoki taklifga o'tish sifatida amalga oshiriladi. Masalan, “qarag'ay”, “lichinka”, “qoraqarag'ay” kabi tushunchalar birlamchi umumlashma bo'lib, biz ulardan “ignabargli daraxt” tushunchasiga o'tamiz. Shunda siz "daraxt", "o'simlik", "tirik organizm" kabi tushunchalarga o'tishingiz mumkin.

Tahlil  - bilish usuli, uning mazmuni ob'ektni har tomonlama o'rganish maqsadida uning tarkibiy qismlariga bo'lish usullari to'plamidir.

Sintez  - bilish usuli, uning mazmuni ob'ektning alohida qismlarini yaxlit birlashtirish usullari to'plamidir.

Ushbu usullar bir-birini to'ldiradi, bir-birini to'ldiradi va ta'minlaydi. Biror narsani tahlil qilish mumkin bo'lishi uchun uni sintetik idrok etish uchun zarur bo'lgan butunlikni mahkamlash kerak. Va aksincha, ikkinchisi keyingi bo'linishni o'z ichiga oladi.

Tahlil va sintez - bu inson tafakkurining eng poydevori bo'lgan bilishning eng oddiy usullari. Shu bilan birga, ular uning barcha darajalari va shakllariga xos bo'lgan eng universal usullardir.

Ob'ektni tahlil qilish imkoniyati printsipial jihatdan cheksizdir, bu moddaning materiyaning chidab bo'lmasligi to'g'risidagi qoidasidan kelib chiqadi. Biroq, ob'ektning elementar tarkibiy qismlarini tanlash har doim o'rganish maqsadi bilan belgilanadi.

Tahlil va sintez boshqa bilish usullari bilan chambarchas bog'liq: tajriba, modellashtirish, induktsiya, deduktsiya.

Induksiya va deduksiya. Ushbu usullarni ajratish ikki turdagi xulosalarni ajratishga asoslangan: deduktiv va induktiv. Deduktiv xulosa bilan butun to'plamning umumiy xususiyatlarini bilish asosida to'plamning ba'zi elementlari to'g'risida xulosa chiqariladi.