Mavzu: Elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonuni

Darsning tashkiliy qismi:
1.O`quvchilar bilan salomlashish. 2.O`quvchilarning davomatni aniqlash.
3.O`quvchilar bilan siyosiy daqiqa. 4. O`tilgan mavzuni so`rash.
Yangi darsni rejasi.
1.Temirning fizik va kimyoviy xossalari. 2 Birikmalari. 3. Ishlatilishi. 4 Biologik ahamiyati
Yangi darsning bayoni.
Fe + N₂ = 2FeN temir (III)-nitrid Fe + S → FeS temir (II)-sulfid
3Fe + С = Fe₃C temir karbid 2Fe + 3C1₂ → 2FeCl₃ temir (III)-xlorid
Cho'g'langan temir suv bug'i bilan ta'sirlashadi, natijada temir kuyindisi va vodorod hosil bo'ladi, lekin bu reaksiya qaytar reaksiya hisoblanadi:
3Fe + 4H₂O = Fe₃O₄ + 4H₂ 3Fe + 4H₂O = Fe₃O₄ + 4H₂
Nam havo va suvda temir korroziyaga uchraydi, yemiriladi, zanglaydi.
Zang - temir (III)-gidroksiddan Fe(OH)₃ iborat sarg'ish-qo'ng'ir rangli tuzilma.
Gaz va bug'larni oson o'tkazuvchi g'ovak zang qatlami metallni yemirilishdan saqlay olmaydi:
4Fe + 6H₂O + 3O₂ → 4Fe(OH)₃
Metallarning faollik qatorida temir vodoroddan chap tomonda turadi. Shuning uchun xlorid kislota va suyultirilgan sulfat kislotadan vodorodni siqib chiqaradi, +2 oksidlanish darajasiga to'g'ri keladigan tuzlar hosil qiladi:
Fe + 2HC1 → FeCl₂ + H₂; Fe + H₂SO₄ → FeSO₄ + H₂.
Odatdagi haroratda konsentrlangan sulfat va nitrat kislotalaii temirni passivlashtiradi: temir yuzasida shu kislotalarda erimaydigan birikmalar hosil bo'lib qoladi. Shuning uchun konsentrlangan nitrat va sulfat kislotalar temir idishlarda saqlanadi.
Metallarning faollik qatorida o'zidan keyin turgan metallami ularning tuzlari eritmalaridan siqib chiqaradi: Fe + CuSO₄ FeSO₄ + CuS.
Fe Birikmalari: +2 oksidlanish darajasiga mansub birikmalar: FeO, Fe(OH)₂, +3 oksidlanish darajasiga mansub birikmalari: Fe₂ O₃, Fe(OH)₃, FeCl₃
Temir (Il)-xloriddan temirning ikki valentli gidroksidlari va oksidlarini olish mumkin:
FeCl₂ + 2NaOH = Fe(OH)₂ + 2NaCl Fe(OH)₂ → FeO + H₂O
Temirning uch valentli birikmalari konsentrlangan nitrat va sulfat kislotalarga yoki xlorga qizdirilgan temir ta'sir ettirib olinadi:
2Fe + 3C1₂ = 2FeCl₃; 2Fe + 6H₂S0₄ = Fe₂(S0₄)₃ + 3S0₂ + 6H₂O
Ishlatilishi. Temir boshqa metallar orasida inson uchun eng katta ahamiyatga ega metalldir. Zamonaviy texnikaning barcha sohalari temir va uning qotishmalari bilan chambarchas bog'liq. Amaliyotda toza temirdan kamroq, lekin uning qotishmalari hisoblanadigan - po'lat va cho'yandan juda keng miqyosda foydalaniladi. Ularning ahamiyati shu darajada kattaki, ular alohida - qora metallar deb, boshqa metallardan ajratilgan. Po'lat va cho'yan bilan esa keyingi mavzuda tanishamiz