Mavzu: Elementar zarralarning asosiy xususiyatlari. Kirish

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI…………………..….42

KIRISH

Yuqori energiyali yadrolarning yadrolar bilan o’zaro ta’sirlashuvlarini o’rganish orqali yadro materiyasi, uning holati va strukturasi, yangi zarrachalarning paydo bo’lish mexanizmi, elmentar zarralarning xususiyatlari haqida ma’lumot olish yuqori energiyalar fizikasining eksperimental usullarining asosiy vazifasidir. Bugungi kunda fundamental fan hisoblangan elmentar zarralar fizikasi oldiga qo’yilgan masalalarni tajribaviy yo’llar bilan hal qilishning ko’pgina usullari mavjud. Bu usullarning paydo bo’lishiga laboratoriya sharoitida yuqori energiyali zaryadlangan zarralar va yadrolarni tezlashtirish imko9niyatining paydo bo’lganligi, tezlatkichlar texnologiyasining hamda zarrachalarni mqfyd qilish texnologiyasining rivojlanib borishi katta imkon yaratmoqda. Pufakchali kameralar, jumladan, propanli pufakchali kamera ham adronyadro va yadro-yadro o’zaro to’qnashuvlarda sodir bo’luvchi voqealar manzarasini yaqqol namoyon qilishga, to’qnashuv jarayonida hosil bo’lgan ikkilamchi zarrachalarni yuqiri effektivlik bilan qayd qilishga, identifikatsiya qilishga hamda ular parametrlarini katta aniqlikda o’lchashga imkon beradi. Ushbu uslubiy qo’llanmada har bir nukloniga to’g’ri keluvchi impuls 4,2 GeV/c bo’lgan vodorod, deyteriy, geliy va uglerod yadrolari bilan nurlantirilgan, hajmi 500 litr bo’lgan 2 metrli propanli pufakchali kamera imkoniyatlaridan foydalanib tajribalar o’tkazish, tajribaviy natijalarni to’plash va, birinchidan ularga tuzatmalar kiritish protseduralar bayon etiladi. Tuzatmalar kiritishdan maqsad treklarni o’lchashda paydo bo’lgan har xil chetlanishlar, ba’zi bir texnik kamchiliklarni bartaraf etishfan iborat. Ikkinchidan, ushbu kamera ishchi hajmida sodir bo’lgan voqelardagi sppektator zarrachalarni tadqiq qilish vazifasi qo’yiladi. Propanli pufakchali kamerada yuqori energiyali yadro-yadro to’qnashuvlarni o’rganish elementar zarrachalar fizikasini o’rganishga ko’pgina eksperimental qurimalar va usullarga nisbatan bir qator ustunliklarga ega. Masalan, fotoemulsiya usulida to’qnashuv mahsulotlarini aniq identifikatsiya qilish imkoniyati yo’q. Chunki fotoemulsiya usulida nishon yadroning zaryadi juda katta bo’lib, to’qnashuv natijsidahosil bo’lgan ikkilamchi zarrachalar ansambilini hattoyuqori sezgirlikdagi mikroskplar ham yetarlicha aniqlik bilan ajratib bera olmaydi, elektron eksperimentlarda esa to’qnashuvlarda hosil bo’lgan zarrachalarni qayd qilish effektivligi yetarlicha yuqri bo’lsada, ammo ularning fazoviy taqsimotlari haqida to’liq ma’lumot olib bo’lmaydi va h.k. Hajmi yetarlicha katta bo’lgan propanli pufakchali kamera takidlab o’tilgan kamchiliklardan holi bo’lgan qurilmadir. Qo’llanma oldiga qo’yilgan asosiy maqsadlardan biri yuqri energiyalar fizikasi sohasida faoliyat ko’rsatuvchi ilmmiy hodimlar hamda yuqori bosqich talabalarini elemntar zarralar haqida umumiy tushunchalar va ularni qayd qiluvchi, suyultirilgan gazlar bilan to’dirilgan pufakchali kameralar, jumladan proponli pufakchali kamerning ish prinsipi bilan tanishtirish, unda tajriba olib borish usulini o’rgatish, to’plangan tajribaviy statistik ma’lumotlar aniqligiga tuzatmalar kiritish yo’llarini o’rgatishdan iborat.