Mavzu: ekotizimlarning trofik strukturasi reja

Mavzu: EKOTIZIMLARNING TROFIK STRUKTURASI

REJA

• 1. Ekosistemaning strukturasi.
• 2. Oziq zanjiri va oziq to`ri.
• 3. Trofik darajalar.

Ekosistemaning strukturasi.

• Moddalarning davriy aylanishida bajaradigan vazifasiga ko`ra ekosistemadagi turlar quyidagi guruhlarga bo`linadi:
• 1. Produsentlar.
• 2. Konsumentlar.
• 3. Redusentlar (destruktorlar).

produsentlar

• Produsentlar. Yorug`lik va kimyoviy energiyadan foydalanib, anorganik moddalardan organik birikmalarni sintezlovchi organizmlar
• Ushbu guruhga yashil o`simliklar, fotosintezlovchi, xemosintezlovchi bakteriyalar kiradi

PRODUSENTLAR

konsumentlar

• Tirik organizmlar tarkibidagi organik modda hisobiga oziqlanadigan va undagi energiyani oziq zanjiri orqali uzatadigan organizmlar.
• Oziq turiga ko`ra konsumentlar quyidagi tartiblarga bo`linadi:
• Produsentlarni iste`mol qiluvchi (I-tartib konsument)
• Go`shtxo`r hayvonlar (II-tartib konsumentlar)
• Yirtqich hayvonlar (III- IV tartib konsumentlar)
• Hammaxo`r hayvonlar (o`simlik va go`sht mahsulotlarini iste`mol qiluvchilar)
• Detritofaglar – chirindi bilan oziqlanuvchilar(go`ngxo`r qo`ng`izlar, chuvalchanglar, eshakqurt, ko`poyoqlilar)

KONSUMENTLAR

Redusentlar (destruktorlar)

• Hayot faoliyati davomida organik qoldiqlarni anorganik moddalarga aylantiradigan, natijada ulardagi elemantlarni moddalarning davriy aylanishiga qaytaradigan organizmlardir. Bularga tuproq bakteriyalari zamburug`lar kiradi. redusentlar tabiiy sanitarlar hisoblanadi. chunki ular bo`lmaganda yer yuzi o`lik qoldiqlar bilan to`lib ketgan bo`lar edi.
• Chiriyotgan o`simlik, zamburug`, hayvon qoldiqlari detrit deyiladi. detritning parchalanishida detritofaglar, redusentlar qatnashadi.

Oziqa zanjiri

• Bir bo`g`indan ikkinchi bo`g`inga maddalar va energiya o`tadigan organizmlarning tizimli ketma-ketligi sanaladi. “Oziq zanjiri” atamasini 1934 yil zoolog va ekolog Ch. Elton taklif etgan. Oziq zanjiri asosiga qarab 2 guruhga bo`linadi:
• 1. Produsent tipidagi zanjir- yashil o`simliklardan boshlanadigan oziq zanjiri.
• Detrit tipidagi zanjir –oziq zanjiri detritdan boshlanadi.

Oziq to`ri

• Ko`pchilik organizmlar bir xil turdagi oziq bilan oziqlanmaydi. Bir turning o`zi turli xil oziq zanjirlarining bo`g`ini sifatida ularni o`zaro bog`lab turadi. natijada trofik zanjirlar bir-biri bilan chalkashib, ekosistemada trofik (oziq) to`ri- bir necha oziq zanjirlaridan iborat bo`lgan murakkab to`rni hosil qiladi.

Trofik darajalar

• Oziq zanjirida turlarning joylashgan o`rniga qarab, biogeotsenozlarning trofik darajalari farqlanadi.
• Oziq zanjiridagi har bir organizm ma`lum bir trofik darajaga ega bo`ladi. organizmning oziq zanjiridagi o`rni trofik daraja deyiladi. trofik darajalar soni oziq zanjiridagi bo`g`inlar soniga teng.
• I- trofik daraja – produsentlar (o`simliklar)
• II- trofik daraja – Itartibli konsument (o`simlikxo`r hayvonlar)
• III- trofik daraja – II- tartibli konsument (go`shxo`r hayvonlar)
• IV-trofik daraja- III-tartibli konsument (boshqa go`shtxo`rlar bilan oziqlanadigan hayvonlar)
• V-trofik daraja- IV tartibli konsument (yirik yirtqichlar)

Mavzuga oid atamalar

• Produsentlar-anorganik moddalarda organik modda hosil qiluvchi organizmlar.
• Konsumentlar- tayyor organik moddani iste`mol qiluvchilar
• Redusentlar- organik moddani anorganik moddalarga parchalovchi organizmlar
• Oziq zanjiri- bir bo`g`indan ikkinchi bo`g`inga modda va energiya o`tadigan organizmlarning tizimli ketma- ketligi
• Oziq to`ri- organizmlarning turli xil oziq bilan bog`lanishidagi chalkashlik
• Trofik bog`lanish- organizmlarning oziq orqali bog`lanishi
• Trofik daraja- organizmning oziq zanjiridagi o`rni