Mavzu: Dunyodagi demografik muammolar paydo bo'lish sabablari va yechimlari Reja: Kirish

Dunyoda eng qudratli davlatlar reytingi
Mamlakatlar va mintaqalar o'rtasida aholi sonining o'sishi juda notekis. Dunyo aholisi o'sishining 95% kam rivojlangan mamlakatlar hissasiga to'g'ri keladi. Misol uchun, Keniyada tug'ilish darajasi (1000 ga bo'lingan va 100 ga ko'paytirilgan aholining 1000 kishisiga tug'ilgan bolalar soni) 5,8% gacha ko'tarildi va biologik mumkin bo'lgan chegaraga yaqinlashdi. Shu bilan birga, Germaniya, Daniya, Italiya, Shvetsiya, Shveytsariya va boshqa bir qator mamlakatlarda tug‘ilish darajasi 1,2 foizdan kam.Har soniyada aholi zichligi 3 kishiga oshadi. 90-yillarning ikkinchi yarmida o'sish yiliga 80 mln.ni tashkil etdi (1,4%)."Aholining portlashi" va aholining notekis o'sishi bir qator boshqa muammolarning kuchayishiga olib keladi:

• 
  atrof-muhitga yukning ortishi ("demografik bosim" omili);
  
• 
  etnik muammolar;
  
• 
  qochqinlar muammosi;
  
• 
  urbanizatsiya muammosi va boshqalar.
  

Demografik bosim oziq-ovqat va ekologik vaziyatni murakkablashtiradi. Zamonaviy iqtisodiyotni rivojlantirish hududiy va yoqilg'i-xom ashyo resurslarini talab qiladi. Muammolarning jiddiyligi cheklangan resurslardan emas, balki ulardan foydalanish tabiatining atrof-muhitga ta'siridan kelib chiqadi.Eng qashshoq mamlakatlar aholisining ko'payishi atrof-muhitga qaytarilmas ta'sir ko'rsata boshladi. 1990-yillarda o'zgarishlar juda muhim darajaga yetdi. Bularga shaharlarning o'sishining davom etishi, er va suv resurslarining tanazzulga uchrashi, kuchli o'rmonlarning kesilishi va issiqxona effektining rivojlanishi kiradi. Aholining o'sishini cheklash, qashshoqlikka qarshi kurashish va atrof-muhitni muhofaza qilish uchun qat'iy choralar ko'rish kerak.
Etnik va qochqinlar muammolari Rivojlanayotgan mamlakatlarda aholining nomutanosib o'sishi va ularning ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish qobiliyati tufayli yuzaga keladi. Masalan, aholi sonining tez sur'atlar bilan o'sishi ishsizlik muammosini barqarorlashtirishga imkon bermayapti, ta'lim, sog'liqni saqlash, ijtimoiy ta'minot va boshqa muammolarni hal qilishni qiyinlashtirmoqda. Boshqacha aytganda, har qanday ijtimoiy-iqtisodiy muammo demografik muammoni o'z ichiga oladi.
Keling, demografik muammoning yana bir jihatiga to'xtalib o'tamiz. O'tgan o'n yilliklardagi "aholi portlashi" bilan bir qatorda, shunday degan fikr bor. "Shahardagi portlash"(asosan rivojlanayotgan mamlakatlarda tezlashtirilgan va tartibsiz urbanizatsiya natijasida).
Shaharlar barcha tabiiy resurslar - yer, energiya, oziq-ovqat iste'moli uchun eng yirik markazlardir. Dunyoning aksariyat yirik shaharlarida energiya, xom ashyo va ayniqsa yuqori sifatli suv tanqisligi tobora og'riqli bo'lib bormoqda. Urbanizatsiya nafaqat shahar aholisining ko'payishi va jamiyatning barcha sohalarida shaharlar rolining oshishi, balki tabiatga ta'sirning kuchayishi jarayonidir. Aholi er maydonining 1% ni egallagan urbanizatsiyalashgan hududlarda dunyo aholisining deyarli 50% jamlangan. Barcha mahsulotlarning 4/5 qismi shaharlarda ishlab chiqariladi va ular atmosfera ifloslanishining 4/5 qismi uchun "javobgar".
Uchinchi dunyo mamlakatlarida shahar aholisi ulushi 1980 yildan 2000 yilgacha ikki baravar oshdi. Qishloqlarda ersizlik va ish imkoniyatlarining yo'qligi millionlab malakasiz odamlarni shaharlarga siqib chiqarmoqda. Shahar aholisining keskin o'sishi antisanitariya yashash sharoitlari bilan ajralib turadigan qaroqsiz hududlarning shakllanishi bilan sodir bo'lmoqda. Urbanizatsiyaning bu turi "deb ataladi. xaroba" yoki "Soxta urbanizatsiya". Bu jarayon juda jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi: uy-joy, sanitariya-gigiyena, energetika, shaharlarni suv, transport bilan ta'minlash, atrof-muhitning ifloslanishi va boshqalar.
21-asrda aholining o'sish tendentsiyalari Yer kelajagi uchun juda muhimdir. va aholini barqarorlashtirish imkoniyatlari. Prognozlar har yili e'lon qilinadi va 1990 yilda 2000 yilda Yerda 6,25 milliard, 2025 yilda 8,5 milliard, 2100 yilda 11,3 milliard odam yashashi taxmin qilingan (1988 yil prognozi).1990 yildan 2025 yilgacha iqtisodiy rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar aholisi sezilarli darajada qayta taqsimlanadi.Agar 1950 yilda shimolning iqtisodiy rivojlangan mamlakatlari, Yevropa, Shimoliy Amerika, sobiq SSSR, Yaponiya, shuningdek, Avstraliya va Yangi Zelandiya (20 million kishi) aholisining ulushi 1,2 milliard kishini (jami aholi sonining 32 foizini) tashkil etgan bo‘lsa. aholi), keyin 2025 yilda bu mamlakatlar aholisi 1,35 milliard kishiga (jami aholining 16%) teng bo'ladi. Bolgariya, Vengriya, Italiya, Avstriya, Belgiya, Shveytsariyada aholining kamayishi kutilmoqda. Germaniya Federativ Respublikasi aholisi ayniqsa keskin kamayadi (1990 yildagi 77 milliondan 2025 yilda 70 milliongacha).
Aholisi haddan tashqari ko'p bo'lgan janubda (Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasi) butunlay boshqacha manzara kuzatiladi, bu erda aholi 1990 yildagi 4 milliarddan 2025 yilda 7,1 milliardga ko'payadi. Afrika aholisi keskin oshadi: 1990 yildagi 646 milliondan 2025 yilda 1581 million Osiyo aholisi sezilarli darajada oshadi, bu erda dunyo aholisining 57 foizi yashaydi. 2025 yilda Hindiston aholisi 1,5 milliard kishiga yaqinlashadi (1999 yilda - 1 milliard), xuddi shunday raqam Xitoyda va yaqin atrofdagi kichik Yaponiyada 126 million kishi bo'ladi. Yaponiyada tug'ilish darajasi yildan-yilga kamayib bormoqda, bu esa keksalar sonining ko'payishiga, mehnatga layoqatli aholining kamayishiga, shuningdek, oiladagi yagona farzandning xudbinlik moyilligiga olib keladi.
1999 yilgi hisob-kitoblarga ko'ra, 2050 yilda Yer aholisi 9 milliard kishini, sanoati rivojlangan mamlakatlarda 1,2 milliardni, Hindistonda - 1,53 milliardni, Pokistonda - 345 millionni (hozir 156 million), Nigeriyada - 244 million kishini tashkil qiladi. hozir 112 million), Yaponiyada - 105 million (hozir 126 million), yana 30 ta davlatda aholining qisqarishi kuzatiladi.1997 yilda Bangladesh dunyodagi eng ko'p aholi zichligi bo'lgan mamlakat edi - har kvadrat kilometrga 764 kishi. 2025 yilda bu mamlakatda aholi zichligi ikki baravardan oshadi va 1 km 2 ga 1500 kishidan oshadi. Taqqoslash uchun dunyoning bir qator boshqa mamlakatlari aholisi zichligi ko‘rsatkichlarini keltiramiz: Niderlandiya – 359, Yaponiya – 331, Belgiya – 326, Buyuk Britaniya – 236, Germaniya – 226, Xitoy – 126, AQSh – 27, Rossiya - 10. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, Rossiya hududining yarmidan ko'pi abadiy muzlik zonasida joylashgan (dunyoda o'rtacha 1 km 2 ga 40 kishi).
Davom etadi shahar o'sishi. So'nggi o'n yilliklarda rivojlanayotgan mamlakatlarda shahar aholisining o'sish sur'atlari aholining tabiiy o'sish sur'atlaridan oshib ketdi. 2000 yilda insoniyatning yarmi shaharlarda yashagan. 1994 yilda dunyoning eng yirik shaharlari: Tokio (Yaponiya, 26,5 million), Nyu-York (AQSh, 16,3 million), San-Paulu (Braziliya, 16,1 million), Mexiko (Meksika, 15,5 million), Shanxay (Xitoy, 14,7 million). ), Bombay (Hindiston, 14,5 million), Los-Anjeles (AQSh, 12,2 million), Pekin (Xitoy, 12,0 million), Kalkutta (Hindiston, 11 , 5 million), Seul (Janubiy Koreya, 11,5 million).
Shaharlarda aholi zichligi juda yuqori: Moskvada - kvadrat kilometrga 9 ming kishi, Nyu-Yorkda - 10 ming, Parijda - 12 ming, Tokioda - 14 ming.
Shu bilan birga, rivojlanayotgan mamlakatlar shaharlarida toza ichimlik suvi va kanalizatsiyadan mahrum bo'lgan uylar, shuningdek, lagerlar va qaroqxonalar soni ko'paymoqda.Keyinchalik aholining qarishi . 1996 yilda Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti yaqin 25 yil ichida pensiya yoshidagi odamlar soni 88% ga ko'payishi va bu sayyoramiz ishchi kuchining nomutanosibligiga olib kelishi haqida hisobot e'lon qildi. Mehnatga layoqatli aholi pensiya jamg'armalariga soliq to'lash uchun ko'proq ishlashga majbur bo'ladi. Agar hozir ikkita ishchi bitta pensionerni qo'llab-quvvatlasa, 2025 yilga kelib bitta ishchi ikkita pensionerni boqishi kerak bo'ladi. 2025 yilga borib dunyoda har o‘n kishidan biri 66 yoshdan oshgan bo‘ladi. Sayyoramizning keksa aholisi 800 million kishiga etadi (1998 yilda - 390 million kishi).
Keksa yosh guruhlari aholisining ulushi ortadi. 1997 yilda iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda 60-65 yoshdagilar soni umumiy aholining 17% ga yetdi. 2025 yilga borib ular rivojlangan mamlakatlar umumiy aholisining chorak qismidan ko‘prog‘ini tashkil qiladi, ularning soni 1,352 milliard kishiga yetishi kutilmoqda. Bu salomatlik va farovonlik xarajatlarining sezilarli darajada oshishiga olib keladi. 65 yoshdan oshgan (chet elda pensiya yoshi) ulushi 2050 yilda 12 foizdan 15 foizga (taxminan 915 million kishi) oshadi.²

2.