Mavzu: Dorivor o`simliklarni rivojlanish sohasidagi davlat qarorlari

Qishki ekish yanvar-fevralda issiqxonalarda (qizil angishvonagul, qalampirmunchoq 
evgenolli rayhon, bo‘lakli ituzum va boshqalar), bahorgi – mart, aprelda erga 
(arpabodiyon, tirnoqgul, xantal (gorchitsa), kuzgi – avgust o‘rtalarida –qishlaydigan 
o‘simliklar (marmarak, lavanda, tmin (qora zira), tishli kella, belladonna va boshqalar 
ekiladi. 

Aconitum japonicum Decne – YApon parpisi 

Oilasi: Ayiqtovondoshlar -Ranunculaceae 

O‘simlik Xitoyni shimoli va Yaponiyani sharqiy qismlarida keng tarqalgan.

Ko‘p yillik kuchli zaharli o‘simlik. Poyasi 1 metrgacha bo‘lib, shoxlangan, och-
yashil, biroz tukli, tik o‘suvchi baquvvat o‘simlik.
Mahsuloti ildizpoyasi. Tarkibida alkaloidlardan akonitin, mezokoniin, gipokonitin 
topilgan. Nastoykasi surishga ishlatiladi: og‘riq qoldiruvchi, nevralgiyada, 
revmatizmda va boshqa shamollashlarda ishlatiladi.
Botanika bog‘ida yapon akoniti 1956 yili birinchi marta ekilgan bo‘lib, tuganagi 
ekish uchun VILRdan olingan. 
Tor bargli ivan chay – Chamaenerium angustifolium (L.) seop. o‘simligi 
introduksiyasi

Sog‘liqni saqlash tizimini dorivor o‘simlik mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojini 

qondirish maqsadida, xalq tabobatida keng qo‘llanilib kelinayotgan, turli biologik 
faol moddalar saqlaydigan, rakka qarshi, shamollovga qarshi, o‘t haydovchi va 
boshqa faol ta’siri bo‘lgan, ilmiy tibbiyot uchun kelajagi bo‘lgan ushbu o‘simlikni 
introduksiyasini o‘rganish natijalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar misol tariqasida 
keltirilgan.
Mahsulot sanoat miqyosida tayyorlash zaruriyati bo‘yicha: o‘simlikni biologik 
tomonidan o‘ziga xosligi va o‘simlikni fasldagi (sezon) rivojlanish ritmlari, hamda 
farmakologik faol moddalarni to‘planishi dinamikasi va shular asosida ilmiy

asoslangan mahsulotni yig‘ish va quritish, hamda mahsulotni chinligi va sifatini 

aniqlash bo‘yicha ilmiy asoslangan darajalar (kriteriyalar) asosida standartlanadi.
Ivan-chay o‘simligini katta hayotini (siklini) o‘rganish, eng kerakli, qulay bo‘lgan 
vaqtda mahsulotni tayyorlash uchun o‘simlikni ontogenezida o‘rganib aniqlash, 
quyidagi masalalarni xal qilish bo‘yicha tajribalar o‘tkazildi.
Ivan-chay o‘simligi o‘ziga xos katta hayot yo‘li (sikli)ni sezondagi rivojlanish ritmi 
va biologiyasini o‘rganildi. 
O‘simlikni morologo-anatomik tuzilishini va biometrik ko‘rsatkichlarini o‘rganildi, 
o‘simlikni ontogenezda yoshini aniqlash indikatorini aniqlash va ular asosida 
mahsulotni diagnostik belgilarini, mahsulotni chinligini aniqlash imkonini yaratish 
uchun o‘rganildi.
O‘simlikni fenofazasi va generativ davrdagi fazalarini ontogenezda va o‘simlikni 
qaysi geografik kenglikdagiga bog‘liq holda asosiy guruh farmakologik ta’sir 
qiluvchi moddalarni to‘planish dinamikasini rayonlar bo‘yicha dorivor o‘simlikni 
mahsulotini yig‘ish muddatlari o‘rganildi va tayrlash bo‘yicha “Instruksiya” ishlab 
chiqildi.
Me’yoriy hujjatlar uchun mahsulot tarkibidagi flavonoidlarni aniqlash usuli ishlab 
chiqildi. Flavonoidlarni farmakologik faolligi aniqlandi.
Ivan-chay gulidan laboratoriya sharoitida rakka qarshi “Xanerol” preparatini olishni 
(texnologiyasini) takomillashtirish masalalarini o‘rganish.
Botanika bog‘ida introduksiya qilingan dorivor o‘simliklr 
Sinovdan o‘tgan o‘simliklar 27 oilaga, 55 avlodga (rod) va 67 turni tashkil qiladi.
5. Mavzu;Issiqxonalarda dorivor o’simliklarni saqlash usullari. Respublika hududlarida dorivor o‘simliklarni yetishtirish va qayta ishlashga doir ilmiy tadqiqotlarning yagona bazasini yaratish, xorijiy davlatlarning ilg‘or ilmiy ishlanmalarini o‘rganib borish, yetakchi ilmiy muassasalar bilan hamkorlik o‘rnatish hamda zamonaviy texnologiyalar, ilmiy ishlanmalarni respublikaga joriy etish va mavjud imkoniyatlardan samarali foydalanishni kuchaytirish maqsadida:
1. O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi, Qishloq xo‘jaligi vazirligi, Innovatsion rivojlanish vazirligi, Sog‘liqni saqlash vazirligi va Fanlar akademiyasining “Shifobaxsh” dorivor o‘simliklarni yetishtirish va qayta ishlash markazi negizida O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi huzurida davlat muassasasi shaklidagi Dorivor o‘simliklarni yetishtirish va qayta ishlash ilmiy-ishlab chiqarish markazi (keyingi o‘rinlarda – Markaz)ni tashkil etish to‘g‘risidagi taklifi ma’qullansin.
2. Markazning asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilansin:
dorivor o‘simliklarni ilmiy asosda yetishtirish va qayta ishlash, ulardan oqilona foydalanishning yagona strategiyasini shakllantirish
va amalga oshirish;
respublika hududidagi yovvoyi holda o‘suvchi dorivor o‘simliklar areallarini o‘rganish va zaxiralarini aniqlash, mavjud bioresurslar genofondini saqlash, onalik plantatsiyalarini tashkil etish;
urug‘lik materiallarini yetishtirish va tayyorlash, ko‘paytirish, kolleksion ko‘chatxonalar tashkil etish hamda ularning xomashyolarini qayta ishlash bilan bog‘liq ilmiy va amaliy tadqiqotlarni olib borish;
dorivor o‘simliklarni muayyan tuproq-iqlim sharoitini hisobga olgan holda madaniy holda yetishtirishni yo‘lga qo‘yish bo‘yicha aniq ilmiy asoslangan takliflar ishlab chiqish;
tuproq-iqlim sharoitlarini hisobga olib, madaniy holda yetishtiriladigan dorivor o‘simliklarning agrotexnologik xaritalarini Qishloq xo‘jaligi vazirligi va O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi buyurtmasiga ko‘ra ishlab chiqish;
dorivor o‘simliklar kimyoviy tarkibini o‘rganish, mahsulotini standartlash va sertifikatlash;
dorivor o‘simliklarga bo‘lgan ichki va tashqi bozorlar talabini o‘rganish bo‘yicha marketing tadqiqotlarini o‘tkazish;
dorivor o‘simliklar yetishtiruvchi va qayta ishlovchi fermer xo‘jaliklari, tashkilotlar va boshqa sub’ektlar rahbarlari va mutaxassislarining malakasini oshirib borishga yo‘naltirilgan dasturlarni tayyorlash va o‘qitish tizimini tashkil etish.
3. O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi, Innovatsion rivojlanish vazirligi Markazning o‘rmon fondi yerlarida namunaviy plantatsiyalar, laboratoriyalar barpo etish, ilmiy ishlanmalarni ishlab chiqarishga tatbiq qilish maqsadida xususiy sektorni jalb etgan holda dorivor o‘simliklarni yetishtirish va ilmiy-ishlab chiqarish klasterlarini tashkil etish to‘g‘risidagi taklifi ma’qullansin. Bunda:
dorivor o‘simliklarni yetishtirish, ilmiy-ishlab chiqarish klasterlari faoliyati bank kreditlari, tashabbuskorlar mablag‘lari, xalqaro moliya institutlari mablag‘lari va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan moliyalashtiriladi;
dorivor o‘simliklarni klaster va kooperatsiya usulida yetishtirish bo‘yicha xalqaro moliya institutlarining mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladigan aniq loyihalar Markaz tomonidan tijorat banklariga taqdim etiladi.
4. Belgilansinki:
Markazga tashqi va ichki bozor talablari hamda marketing natijalaridan kelib chiqib, har yili 1 iyunga qadar dorivor o‘simliklar ekinlarini joylashtirish bo‘yicha Qishloq xo‘jaligi vazirligiga va O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasiga takliflar kiritish huquqi beriladi;
dorivor o‘simliklarni to‘plash (g‘amlash), ularni olib kirish va tashqariga olib chiqishga ruxsatnomalar berganlik, arizalarni ko‘rib chiqqanlik uchun undirilib, mahalliy byudjetga yo‘naltiriladigan to‘lovlarning 20 foizi Markaz tomonidan tabiiy holda o‘suvchi, shu jumladan, yo‘qolib borayotgan dorivor o‘simliklarni saqlash, xatlovdan o‘tkazish, ularning madaniy plantatsiyalarini yaratish, onalik ko‘chatzorlarini tashkil etish, dorivor o‘simliklarni yetishtirishga doir texnologik xaritalar ishlab chiqish xarajatlarini qoplash uchun yo‘naltiriladi;
Markaz amalga oshirilgan chora-tadbirlar, erishilgan yutuqlar, amaliyotdagi muammolar va ularning yechimi bo‘yicha takliflarni har choraкда taalluqliligiga qarab O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi hamda Qishloq xo‘jaligi vazirligiga taqdim etib boradi.
5. Dorivor o‘simliklarni yetishtirish va qayta ishlash ilmiy-ishlab chiqarish markaziga 1-ilovaga muvofiq ro‘yxatdagi muassasalar uslubiy va amaliy yordam berish uchun biriktirilsin.
Bunda, har bir muassasa tabiiy holda o‘suvchi, shu jumladan, yo‘qolib borayotgan dorivor o‘simliklarni saqlash, xatlovdan o‘tkazish, ularning madaniy plantatsiyalarini yaratish, onalik maydonlari va ko‘chatzorlarini tashkil etish, dorivor o‘simliklarni yetishtirishga doir texnologik xaritalar ishlab chiqish bo‘yicha ilmiy asoslangan takliflar va ishlanmalar ishlab chiqish uchun mutaxassislarni biriktiradi.
6. Markaz Fanlar akademiyasi (B.S.Yuldashev), Innovatsion rivojlanish vazirligi (I.Yu.Abduraxmanov), Qishloq xo‘jaligi vazirligi (J.A.Xodjayev) bilan birgalikda:
ilmiy-tadqiqot va oliy ta’lim muassasalari tomonidan amalga oshirilgan dorivor o‘simliklarga doir ilmiy tadqiqotlar, yangi innovatsion ishlanmalar bo‘yicha ma’lumotlar bazasini shakllantirsin, shuningdek, ularning tizimli ravishda yangilab borilishini ta’minlasin;
tibbiyotda va xalq tabobatida faol qo‘llaniladigan dorivor o‘simliklar kolleksiyasi uchastkasi va genbankini tashkil etsin;
Markaz huzurida dorivor o‘simliklar xomashyosi va ulardan olinadigan mahsulotlarni sertifikatlash va standartlashtirish laboratoriyasini tashkil etsin. Bunda Qishloq xo‘jaligi vazirligi Markazning aniq hisob-kitoblariga asosan Jahon bankining “O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish” loyihasi doirasida jalb etilgan kredit mablag‘laridan mazkur laboratoriyani tashkil etishga yo‘naltirish choralarini ko‘rsin.
7. O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi (N.J.Bakirov), Qishloq xo‘jaligi vazirligi (J.A.Xodjayev):
dorivor o‘simliklar sohasi bo‘yicha rivojlangan davlatlarga mutaxassislarni o‘qitish uchun xorijiy stajirovkalar tashkil etish;
dorivor o‘simliklarni yetishtirish va ulardan dori vositalarini ishlab chiqarishni tashkil etishga oid ilmiy tadqiqot natijalarini amaliyotga joriy etish uchun xalqaro moliya institutlarining grantlarini jalb etish;
Fanlar akademiyasi (B.S.Yuldashev) bilan birgalikda dorivor va ziravor o‘simliklarni yetishtirish, qayta ishlash masalalariga bag‘ishlangan xalqaro va respublika bo‘yicha konferensiya hamda simpoziumlarning doimiy ravishda o‘tkazib borilishini ta’minlasin;
“O‘zstandart” agentligi (D.N.Sattarov) bilan birgalikda Markaz huzurida dorivor o‘simliklar xomashyosi va ulardan olinadigan mahsulotlarni sertifikatlash va standartlashtirish laboratoriyasini tashkil etish, uni belgilangan tartibda jahon standartlariga javob beradigan akkreditatsiyadan o‘tkazish choralarini ko‘rsin;
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi va viloyatlar hokimliklari bilan birgalikda har yili 1 dekabrga qadar kelgusi yilda dorivor o‘simliklarni yetishtirish va qayta ishlash bo‘yicha hududiy dasturlarni ishlab chiqib, tasdiqlanishini ta’minlasin.
8. Quyidagilarning:
O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi, Innovatsion rivojlanish vazirligining Nukus, Xo‘jayli, Qorako‘l, Baxmal, Zomin, Kitob, Uzun, Boysun, Burchmulla, Ohangaron davlat o‘rmon xo‘jaliklarini dorivor o‘simliklarni yetishtirishga, Quyi Chirchiq ixtisoslashgan davlat o‘rmon xo‘jaligini dorivor o‘simliklar urug‘ va ko‘chatlarini tayyorlashga ixtisoslashtirish;
O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi, Jizzax, Buxoro va Samarqand viloyatlari hokimliklarining tegishincha G‘allaorol, Kogon hamda Urgut ixtisoslashgan davlat o‘rmon xo‘jaliklarini tashkil etish to‘g‘risidagi takliflariga rozilik berilsin.
9. O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi huzuridagi “Dorivor o‘simliklarni yetishtirish va qayta ishlash ilmiy ishlab chiqarish markazi” davlat muassasasi tuzilmasi 2-илоvaга muvofiq tasdiqlansin.
Belgilansinki:
Markazning byudjetdan moliyalashtiriladigan 28 nafar boshqaruv xodimlarining shtat birliklari O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi tizimidagi mavjud shtat birliklarini maqbullashtirish hisobiga shakllantiriladi. Bunda Moliya vazirligi 2021 yildan boshlab Markaz ta’minoti xarajatlarini moliyalashtirishni O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti parametrlarida ko‘zda tutsin;
Markaz Davlat byudjeti, O‘rmon xo‘jaligini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari, xizmat ko‘rsatish va o‘zi yetishtirgan dorivor o‘simliklarni sotishdan tushadigan va qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan moliyalashtiriladi;
Markazda respublikada ilmiy-pedagogik va mehnat faoliyati bilan shug‘ullanuvchi xodimlarning lavozim maoshiga qo‘shimcha haq to‘lash tizimi joriy etiladi. Bunda qo‘shimcha haq belgilanishi bilan bog‘liq xarajatlarni moliyalashtirish O‘rmon xo‘jaligini rivojlantirish jamg‘armasi hamda xo‘jalik faoliyatidan tushadigan mablag‘lar hisobidan amalga oshiriladi.
10. Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi (I.O‘.Madjidov) O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi (N.J.Bakirov), Qishloq xo‘jaligi vazirligi (J.A.Xodjayev) bilan birgalikda 2021/2022 o‘quv yilidan boshlab: