Mavzu: Davriy sistema asosiy va yonaki guruhchalar elementlari oddiq moddalari va birikmalarning olinishi, kimyoviy xossalarini ifodalovchi tengglamalar bo‘yicha masalalar echish

6. Radioaktivlik va yadro reaksiyalari

Bir element atomi yadrosi o‘zidan elementar zarrachalarni ajratib chiqarib boshqa element yadrosiga aylanish hodisasi radioaktivlik deyiladi. Barcha izotoplari o‘z-o‘zidan parchalanadigan elementlar radioaktiv elementlar deyiladi. Bular tartib raqamlari 43, 61 va 84 — 107 bo‘lgan elementlardir. Atom yadrosi tarkibining o‘zgarishi bilan boradigan reaksiyalarni katta tezlikdagi, ya’ni katta energiyaga ega bo‘lgan elementar zarrachalarning oqimi yordamida sun’iy ravishda amalga oshirish mumkin. Bunday reaksiyalar yadro reaksiyalari deyiladi. Òabiiy va sun’iy yadro reaksiyalarida quyidagicha zarrachalar qatnashishi mumkin: 4 2 α- yoki 4 2 He — nisbiy massasi 4, zaryadi +2 bo‘lgan zarrachalar; 0 -1β - nisbiy massasi 0, zaryadi -1 bo‘lgan zarrachalar; 0 1 β+ - yoki pozitron — nisbiy massasi 0, zaryadi +1 bo‘lgan zarrachalar; 1 1 p yoki 1 1 H — proton; 1 0 n — neytron; 0 0 γ yoki hv — massasi va zaryadi 0 ga teng nurlanish, energiya kvanti. Yadro reaksiyalarida reaksiyaga kirishuvchi zarrachalar massalarining va zaryadlarining yig‘indisi reaksiya mahsulotlarinikiga teng bo‘lishi kerak. Misol 27 13 Al atomlari α – zarrachalar oqimi bilan nurlantirilganda aluminiy yadrosidan proton ajralib chiqsa, u qaysi element atomiga aylanadi? 13Al + 4 2 α ⎯→ 1 1 p + x Massalar balansi: 27+4=1+x x=30. Zaryadlar balansi: 13+2=1+y y=14. Demak, reaksiya natijasida yadro zaryadi +14 bo‘lgan element atomi, ya’ni 30 14 Si hosil bo‘ladi