Mavzu: Dasturlarni yaratish texnalogiyasi Reja: dasturiy ta’minot ishlab chiqish masalasining qo‘YILISHI dasturiy ta’minot va ularning turlari

2. DASTURIY TA’MINOT VA ULARNING TURLARI
Inson va malumotlarga ishlov berish o‘rtasidagi aloqa kompyuter dasturlari orqali boshqariladi. Markaziy protsessor (CRI) belgilari to‘plami ikkita belgigacha "0" va "1" yoki "yoqUgan" va ”o‘chirilgan" bilan chegaralangan. Inson harflardan, raqamlardan,tasvirlardan foydalanadi. Inson va mashina o‘rtasidagi interfeysni (muloqotni), kodlashtirishni dasturiy ta’minot tartibga solib turadi. Bu vazifadan tashqari kompyuter dasturi operatsion tizimi ko‘rinishida kompyu- teming butun apparat qismining boshqarilishini tartibga soladi. Shunday qilib dasturiy ta’minot ikki qismga bo‘linadi:
• tizimli dastur ko‘rinishidagi apparat qismining boshqarilishi va • muammolarning yechiiishiga qaratilgan amaliy dasturlar
Bu bilan bir qatorda tizimli va amaliy dasturlar ishlab chiqish va kompyuter xizmatini yengillashtirish uchun bir qator dasturlash tillari va qo‘llash servisi mavjud.
Dasturni aniqlash: Dastur - bu kompyuler uchun tushunarli bo‘lgan buyruqlar ко ‘ritiishidagi ishchi konstruktsiyalarning takrorlanib turuvchi izchillik (ketma-ketlik) bo‘lib, bu buyruqlar malumotlarga foydalanuvchi istagan shaklda ishlov berish uchun barcha apparat vositalarini faollashtirish, boshqarish va nazorat qilishga xizmat qilishdir.Tizimli dastur shu bilan birga, kompyuter va unga tegishli periferiyalardan foydalanishga imkon beradi. Tizimli dasturlarga foydalanuvchining ma’lumotlarga ishlov berish tizimining ishlash tamoyillari bo‘yicha keyingi texnik belgilarga ega bolishini talab qilmasdan, masalani kiritish va chiqarish boshqaruvini tayyorlay- digan operatsion tizimlarini o‘z ichiga oladi. Xizmat uchun belgilangan va yordamchi dasturlar ham tizimli dasturlarga oid bo‘lib, masalan formatlash va nusxalashda axborot tashuvchilar bilan muomala qilish singari operatsion tizimlar bilan munosabatni yengillashtiradi. Windows XP, Windows 2003 mijoz- server arxitekturali Novell, UNIX va LINUXning har xil variantlari mashhur operatsiya tizmilaridandir. Professional va kundalik masalalar qo*’yilishini hal qilish uchun iqtisodiy, texnik va ilmiy sohadan amaliy dasturlar foydalaniladiyoki ishlab chiqiladi. Foydalanuvchilar va qo‘llanish miqdoriga ko‘ra soni va ushbu amaliy dasturlami yana bo‘laklarga bo‘lib chiqish mumkin.
Foydalanuvchilar miqdori
Qo‘llanish miqdori
Amaliy dasturiy ta’minot
Ko‘p Ko‘p Standart dasturiy ta’minot Ko‘p Bitta / Oz paketi Amaliy dasturlaming tarmoq Bitta / Oz Bitta / Oz Alohida dasturiy ta’minot
Standart dasturiy ta’minot quyidagicha ko‘rinishda deyarli har qanday masala qo‘yilishi uchun amal qiladi, masalan: • Matnga ishlov berish (masalan, MS Word). • Elektron jadvallar bilan ishlash (masalan, MS Excel). • Ma’lumotlar bazalari (masalan, MS Access, Oracle). • Grafiklar (masalan, Visio, CorelDraw). • Nashriy tizimlar (Desktop Publishing) (masalan, Adobe Pagemaker, QuarkXPress). • Loyihalash (masalan, MS Project). Standart dasturiy ta’minot foydalanuvchilaming keng doirasi talablarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan va bu bilan eng ko‘p umumiy vazifalarni namoyon qilgan bir paytda, soliq idorasi, arxitektorlar, mebel tayyorlovchilar kabi muayyan kasbiy guruhlar tegishJi talablarga muvofiqlashtirilgan tayyor xizmatlar ko‘lamiga ega bo‘lgan amaliy dasturlaming tarmoq paketlari deb ataluvchi dasturlardan foydalanadilar, ya’ni bunday dasturlarga talabgor bo‘ladilar. Agar xizmatlarning bunday o‘ziga xos tarmoq ko‘lami alohida tashkilot muammolarini hal qilish uchun baribir haddan tashqari umumiy boMib chiqsa, unda bir yoki bir nechta tashkilotlar talablariga moslashuvchi alohida dasturiy ta’minot ishlab chiqish imkoniyatigina qoladi, xolos. Bu yerda misol sifatida bir yoki bir nechta tashkilotlar tomonidan foydalaniladigan mutlaqo o‘zgacha ishlab chiqarish mashinalarini boshqarish uchun qollanuvchi ishlab chiqarishni rejalashtirish tizimini tasawur qilish mumkin. Yuqorida bayon qilmgan fikr-mulohazalarga muvofiq texnik yoki iqtisodiy sohalardagi muammolami maMumotlarga ishlov berish
texnikasi va texnalogiyalari yordamida yechish uchun turlicha altemativalar (yondoshuvlar) mavjud: • Mavjud dasturiy ta’minotdan foydalanish yoki uni qo‘lga kiritish. • Yangi standart, tarmoq yoki alohida dasturiy ta’minotni ishlab chiqish. Bu orqali o‘z kuchlari bilan yoki ishlab chiqish haqidagi yoki chetdan taklif qilingan mutaxassislar tomonidan ishlab chiqish ha- qidagi masalaga bevosita bog‘liq bo‘lib, u har doim ham tashkilotning ichki "Nou-Xau"si tomonidan aniqlanavermaydi. AT tashkilotiga dasturiy mahsulot ishlab chiqishni topshirish foydalimi yoki bunday dasturiy loyihani o‘z tashkilotida amalga oshirish foydalimi degan savolga javob beradi va mohiyatiga ko‘ra ishlab chiqarish iqtisodiy tabiatini namoyon qiladi (xarajatlar, foydalar, tahlil). Ushbu savolning yechimi, xususan biznesga yo‘naltirilgan АКТ tizimlari bo‘yicha mutaxassislarning vazifalariga kiradi. Shu- ning uchun ham bu o‘rinda ushbu mavzuga bundan keyin qaytil- maydi, faqat bir mulohazani qayd qilamiz, ya’ni dasturiy loyi- haning xarajat-foyda, ishlab-chiqarish iqtisodiy tahlili masalaning fanlararo tipikqo‘yilishi bo‘lib, bunda 0 ‘zbekistonda o‘qitiladi- gan barcha yo‘nalishga АКТ mutaxassislarining hamkorligi talab qilinadi.