Mavzu: Dastlabki kimyoviy tushuncha va qonunlar. Kimyoviy formula, valentlik. Darsning maqsadi

Darsning tashkiliy qismi:

1. O`quvchilar bilan salomlashish. 2. Navbatchilikni o`tkazish va davomatni aniqlash.

3. Siyosiy daqiqa o`tkazish. 4. O`tilgan mavzuni so`rash baholash.

Yangi darsni rejasi.

Yangi darsning bayoni.

“Oltingugurt” mavzusi bo‘yicha tajribaviy masalalar yechish

1. Berilgan modda sulfat kislota ekanligini tajribalar yo‘li bilan isbotlang.

2. Suyultirilgan hamda konsentrlangan sulfat kislotani rux metaliga

ta’siri turlicha ekanligini isbotlang (Tajribalarni bajarishda

ehtiyot bo‘ling!). Tajribalarda sodir bo‘lgan reaksiyalarning tenglamalarini

yozing.

3. Sizga uchta probirkalarda rangsiz eritmalar berilgan. Probirkalarning

qaysi birida xlorid kislota, qaysi birida sulfat kislota va

qaysi birida o‘yuvchi natriy borligini aniqlang.

4. Sizga berilgan osh tuzi namunasida sulfatlar bor-yo‘qligini aniqlab,

tushuntirib bering.

5. Raqamlangan uchta probirkalarda kalsiy xlorid, natriy sulfid va

kaliy sulfat tuzlari berilgan. Qaysi probirkada qanday tuz borligini

tajribalar qilib ko‘rib, aniqlang.

6. Alyuminiy xlorid tuzini alyuminiy sulfat tuzidan olish mumkinmi?

Zarur reaksiya tenglamalarni yozib, tajriba yo‘li bilan isbotlang.

“Oltingugurt guruhchasi” mavzulariga oid masala,

mashq va testlar yechish

Namunaviy masala va mashqlar

1-misol: Reaksiyaning tezlik koeffitsienti 3 ga teng bo‘lganda harorat

50°C dan 70°C ga ko‘tarilsa, reaksiya tezligi necha marta ortadi. Ushbu

reaksiya dastlabki haroratda 2 minut 15 sekundda tugaydigan bo‘lsa, keyingi

haroratda qancha vaqtda tugaydi?

Yechish: 1) Reaksiyaning tezligi necha marta (+50°C dan 70°C ga

o‘tganda) ortishini Vant-Goff qoidasiga muvofiq topamiz.

Kimyoviy reaksiyaning tezligi 9 marta ortadi.

2) Reaksiya t1 da, ya’ni dastlabki haroratda 2 daqiqa 15 soniyada (135

soniya) da tugaydi. t2 da esa bu vaqtdan 9 marta tez tugallanadi.

v (t ) s Javobi : s da 2

135

9

15 15

Musraqil yechish ushun masala va mashqlar

1. Quyidagi sxema bo‘yicha sodir bo‘ladigan o‘zgarishlarning reaksiya

tenglamalarini yozing.

FeCl Fe OH Fe O

FeS Fe O Fe Fe NO FeS

SO SO H S

3 3 2 3

2 2 3 3 2

2 3 2

→→

→→→→

↓

→→

↑

( )

( )

O4

2. Tarkibida 60% temir (II)-sulfid bo‘lgan 180 g FeS va Fe2O3 aralashmasiga

mol miqdorda xlorid kislota ta’sir ettirildi. Natijada

necha litr (n.sh.da) vodorod sulfid hosil bo‘ladi. Bu miqdor vo176

dorod sulfiddan qancha sulfat kislota hosil qilish mumkin?

3. Sulfat kislotaning 80 g eritmasiga yetarli miqdorda bariy xlorid

eritmasi ta’sir ettirildi. Natijada 11,665 g cho‘kma hosil bo‘ldi.

Reaksiya uchun olingan sulfat kislota eritmasini foiz konsentratsiyasini

aniqlang.

4. 16 g oltingugurtni oksidlash uchun qancha hajm havo kerak?

Havoning 21% ini kislorod tashkil qiladi?

5. Mis kuporosidagi kristalizatsiya suvining massa ulushini

hisoblang.

Test savollari

1. 16 g oltingugurtda nechta atom bor?

A) 3,01·1023; B) 6,02·10²³; D) 3,01·10²⁴;

E) 12,04·1023; F) 12,04·1022

2. 3,2 g oltingugurtning yonishi uchun n.sh.da o‘lchangan qancha

hajm havo kerak?

A) 5,6 l; B) 11,2 l; D) 22,4 l; E) 33,6 l; F) 44,8 l.

3. Qo‘rg‘oshin nitrat tuzining eritmasidan qaysi gaz o‘tkazilganda

qora cho‘kma tushadi?

A) Cl2; B) NH3; D) H2S; E) O2; F) NO2.

4. Oltinchi guruh bosh guruhchasi elementlarining tashqi energetik

qavatida nechta juftlashmagan elektronlar bo‘ladi?

A) 1; B) 2; D) 3; E) 4; F) 5.

5. Temir kolchedanini kuydirsak ikki xil modda hosil bo‘ladi. Ushbu

reaksiyaning tenglamasini yozing va tenglang. Koeffitsientlar

yig‘indisi nechaga teng.

A) 15; B) 16; D) 25; E) 36; F) 38.Yangi mavzuni mustahkamlash.

Yangi mavzu bo`yicha o`quvchilarni baholash.

Uyga vazifa.