Mavzu: Dars – ta’lim tizimini tashkil etishning asosiy shakli sifatida. Ta’limni tashkil etish turlari va shakllari. Ta’limni tashkil etish shakllarining tarixiy asoslari

K.D.Ushinskiy har bir darsning bir – biri bilan ketma – ket bogʻlangan quyidagi uchta qismini ajratib koʻrsatdi:
1) Ilgari oʻrganilgan bilimlar asosida yangi bilimlarni anglashni amalga oshirish va ta’lim oluvchilarda materialni jadal qabul qilishga maqsadli koʻrsatmani yaratishga qaratilgan qism. Darsning bu qismi K.D.Ushinskiyning fikricha darsga goʻyoki “eshik” hisoblanadi.
2). Asosiy masalani hal etishga yoʻnaltirilgan qism. Bu qism darsning muhim markaziy qismi hisoblanadi.
3). Amalga oshirilgan faoliyatga yakun yasash va bilim, koʻnikma va malakalarni mustahkamlashga qaratilgan qism. Bu qism darsning xulosalash va umumlashtirish qismi boʻlib, hisoblanadi.
Darsni tashkil etishning ilmiy asoslarini ishlab chiqishga A.Disterveg ham katta hissa qoʻshdi. U ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchilarning faoliyatiga taalluqli oʻqitish tamoyillari va qoidalari tizimini ishlab chiqdi hamda ta’lim oluvchilarning yoshi imkoniyatlarini hisobga olishni zarurligini asoslab beradi.

19. 
    asr oxiri XX asr boshlarida aqliy rivojlanishida farqi boʻlgan ta’lim oluvchilarni oʻqitishda individuallashtirishga e’tibor qaratish masalasi ayniqsa dolzarb ahamiyat kasb etadi. Shunga mos ravishda ta’limning tanlab oʻqitish shakli yuzaga keldi. Bu AQSH da Batov va Yevropada Manncheyms tizimlarida yaqqol seziladi.
    
20. 
    asrning 20-yillarida maktab ishlari ilmiy tadqiqot instituti ta’limning loyihali tizimini targʻib qila boshladi. Uni amerikalik U.Kelpatrik ishlab chiqqan. Ta’limning bu tizimining mazmuni ta’lim oluvchilarning oʻzlari loyiha ishlari mazmunini tanlab olishlaridan iborat.
    

U mavjud haqiqiy hayot bilan bogʻlangan boʻlishi va oʻquv guruhi iqtisoslashlariga qarab (yoʻnalishlari) ijtimoiy-siyosiy, xoʻjalik ishlab chiqarish yoki madaniy turmush tomonlarini aks ettirishi kerak boʻlgan.
XX asrning 60-yillarida Trank rejasi juda mashhur boʻlib ketdi. Uni amerikalik professor pedagog Lyuyd Trank ishlab chiqqan. Oʻqitishning tashkil etishning bu shakli katta auditoriyalarda (100-150 odam) umumiy mashgʻulotlarni, 10-15 kishilik guruhlarda esa amaliy mashgʻulotlarni esa va ta’lim oluvchilarning individual ishlarini ham birgalikda olib borishni taklif etadi. Bunda turli xildagi texnik vositalardan foydalanib umumiy ma’ruzalarni olib borishga oʻquv vaqtining 40 foizi ajratiladi. Shuningdek, kichik guruhlardagi mashgʻulotlarga (amaliy mashgʻulotlar) esa oʻquv vaqtining 20 foizini va kabinet yoki laboratoriyalarda individual mustaqil ishlarni bajarishga oʻquv vaqtining 40 foizi ajratiladi.
Zamonaviy didaktikada ta’limni tashkil etish turlari 3 ga boʻlinadi: frontal, guruhiy va individual.