Mavzu: D. I. Mendeleevning kimyoviy elementlar davriy qonuni va davriy sistemasi hamda uning ahamiyati

2- misol . Tabiiy argon izotoplarining aralashmasidan iborat bo’lib: ni tashkil etadi. Tabiiy argonni o’rtacha atom massasini aniqlang.
Yechish: 1) Tabiiy argondagi har bir izotopning massa ulushlari mos holda quyidagicha:
³⁶Ar-0,003, ³⁸ Ar-0,007, ⁴⁰Ar-0,99

1. 
   O’rtacha atom massa M/o’r/=?
   

M/o’r/=36*0,003+38*0,007+40*0,99=39,974
Javob: 39,974=40
3-misol. ²⁰⁹₈₃Bi izotopi -zarrachalar bilan nurlantirilganda astat elementining izotopi olingan. Sodir bo’lgan yadro reaksiyasini to’liq va qisqartirilgan shaklda yozing.Yechish: Yadro reaksiyalarining tenglamalarini yozishda ham kimyoviy reaksiya tenglamalarini yozishdagi kabi amallarni bajaramiz. Tenglamani chap va o’ng tomonidagi elementlarni va zarrachalarni massalari va zaryadlari teng bo’lishi kerak.
Tenglama teng bo‘lishi uchun “x” zarrachani massasi va zaryadi izotopi massasi zaryadiga qo‘shilganda, chap tomondagi izatop hamda - zarrachadagi massa va zaryadlar yig‘indisiga teng bo‘lishi kerak. X- zarracha zaryadi (83+2=85) 0ga teng. O‘ng va chap tomondagi zaryadlar 85-85=0. Massasi (209+4-211=2) 2ga teng. Demak, zaryadi 0 bo‘lgan zarracha neytron. Uning massasi 1 ga teng. Yadro reaksiyasida 2 ta neytron hosil bo‘lgan.
Qisqartma shakli:

1.4. Elеmentlarning davriy ravishda o‘zgarmaydigan xossalari. Erkin аtоmlаrning хоssаlаri. Iоnlanish pоtеnsiаli. Elеktrоngа mоyillik. Elеktrоmаnfiylik. Аtоm vа iоn rаdiuslаri.
Atomlarning davriy xossalariga atom radiusi, ionlanish energiyasi, elektronga moyillik energiyasi, elektromanfiylik, metalmaslik va metallik xossalari kiradi.
Atom radiusi – yadrodan sirtqi energetik qavatgacha bo‘lgan masofaga aytiladi. U “r” xarifi bilan belgilanadi, birligi nm yoki .
Davrlarda elementlarning tartib nomeri ortib borishi bilan atom radiusi kichrayib boradi. Sabab? tartib nomeri ortib borishi bilan yadro zaryadi 1 birlikka ortib boradi va sirtqi energetik pog‘onasidagi elektronlar soni ortib boradi. Natijada sirtqi energetik qavatdagi elektronlarning yadroga tortilish kuchi ortib boradi va radius kichrayadi.
Radius kamayib boradi F



Fr Radius ortib boradi
Atom radiusi fransiyga qarab ortib boradi, ftorga qarab kamayib boradi.
Guruxlarda tartib nomeri ortib borishi bilan atom radiusi ortib boradi. Sabab? YUqoridan pastga tushgan sari bittadan energetik qavat qo‘shilib boradi. Natijada atom radiusi kattalashadi.