Mavzu: Cho'ktirish usuli asosi. Indikatorli va indikatorsiz titrlash usullari. Usulni analizda qo'llanishi. Bajardi : 48-20 guruh talabasi Kuchiyeva Muhayyo Tekshirdi

2. Asoslarga nisbatan sezgir (pH<7): metiloranj, metil qizili.

3. Ham kislota, ham asosga nisbatan sezgir (pH=7): lakmus,

fenil qizil.

Indikatorlar nazariyasi. Kislota-asosli indikatorlarni kislotali

va ishqoriy muhitdagi holatini tushuntirish uchun bir necha indikatorlar nazariyasi mavjud.

Indikatorlarning ion nazariyasi. 1887-yilda S.Arreniusning

elektrolitik dissotsiatsiyalanish nazariyasini, 7 yildan keyin esa

(1894) Ostvald indikatorlarning ion nazariyasini yaratdi.

Bu nazariyaga ko‘ra, kislota-asosli indikatorlarning dissotsilanmagan molekulalari va ionlari turli rangli kuchsiz organik kislota yoki asoslardi

H Jn d — indikatorning dissotsilanmagan

molekulasi. Jnd~ — indikator ionlari. Masalan:

Indikatorning xromofor nazariyasi. Indikatorlarning eritma

muhitiga munosabati xromofor nazariya bilan to'ldirildi. Organik birikmalarning rangi ularning molekulasida xromoforlar

(—N = N —, —OH, —N = 0 , —C —0 ) deb ataluvchi maxsus atomlar guruhi yoki ikkilamchi bog‘larning guruhlanishiga bog‘liq

bo'lgani uchun bu nazariya shu nom bilan ataladi.

Xromofor nazariyaga asosan indikator rangining o ‘zgarishi

izomer o'zgarish, ya’ni molekula ichida atomlarning qayta guruhlanishi natijasida indikator molekulasining o'zgarishidir. Bu

jarayon qaytar bo'lib, qaytar izomeriya — tautom eriya deb, izomerlar esa tautomerlar deyildi. Masalan:

Ion xromotofor nazariya. Fanning rivojlanish jarayonida bu

ikki nazariya birlashtirildi. Indikatorlarning dissosiatsiya muvozanati tez qaror topadi, lekin tautomer o‘zgarish jarayoni vaqt

o'tishi bilan sodir bo'ladi. Shuning uchun ayrim indikatorlarning

rangi hamma vaqt tez o'zgarmaydi. Masalan:

Titrlashda eng asosiysi indikatorni to'g'ri tanlash kerak. Agar

analizdagi hamma shartlar to'g'ri bajarilgan bo'lib, indikator

to'g'ri tanlanmasa, olingan natijalar noto'g'ri bo'ladi.

Indikatorning o'zgarish sohasi — pH sakramaga, indikatorning titrlash ko'rsatkichi esa ekvivalent nuqtaning pH iga to'g'ri

kelishi kerak.

Shuning uchun indikatorni tanlashdan oldin titrlash egri

chiziqlaridan pH sakrama oralig'i aniqlanadi, keyin o'zgarish sohasi shu oraliqqa to'g'ri keladigan indikator tanlanadi. Masalan,

titrlash egri chiziqlaridan

— kuchli kislotani kuchli asos bilan titrlaganda pH sakramasi

4,3—9,7 oralig'iga to'g'ri keladigan indikatorlar: metiloranj, fenolftalein, lakmus; metil qizili;

— kuchsiz kislota kuchli asos bilan titrlanganda pH sakramasi 7,74—10 oralig'iga to'g'ri keladigan indikatorlar: fenolftalein,

timolftalein;

— kuchsiz asosni kuchli kislota bilan titrlaganda pH sakramasi 4—6,24 oralig'iga to'g'ri keladigan indikatorlar: metil qizili,

metiloranj ishlatiladi

Indikatorsiz

Ekvivalent nuqtagacha margansovkani rangli eritmasi eritmaga tushgach,rangsiz Mn+2 qaytariladi, ekvivalent nuqtada esa margansovkani ortiqcha miqdori och pusht rang beradi.Reaksiya tezligi yetarli darajada yuqori bo'lishi kerak.Titrlash vaqtida qo'shimcha reaksiyallar sodir bo'lmasligi kerak.

Adabiyotlar

Analatik kimyo M.T G'ulomova,Sh Q Norov,N.T Turabov

Analitik kimyo Mirkomilova