Mavzu chaqmoq urishi va undan himoyalanish

Mavzu chaqmoq urishi va undan himoyalanish.

Chaqmoq — atmosferada yuz beradigan uchqunli elektr razryadi. Bulutlar bilan bulutlar orasida yoki budutlar bilan yer orasida hosil boʻladi. Ch. hosil qiluvchi momaqaldiroq bulutining elektr zaryadlari 10—100 Kl boʻlib, unga sabab elektr zaryadlarining birbiriga taʼsirlashuvidir. Ch. chaqqanda atrof bir zum yorishib ketadi. Uzunligi bir necha km, diametri bir necha oʻn sm, davomiyligi sekundning oʻnlarcha ulushiga teng , tok kuchi 100 kA gacha boʻlishi mumkin. Bunday chizikli Ch. bilan birga baʼzan sharsimon Ch. ham chaqadi. Ch., asosan, bahor va yoz fasllarida kuzatiladi. Momaqaldiroq bilan birga yuz beradi.

Chaqmoqning samolyotga urish holatlari ham qayd etilgan.
Ushbu holatlar tavsifi va fotosuratlari tasavvurni hayratda qoldiradi. Axir bu 1 milliard joul elektr toki urishi degani. Bunga qarshi tayyorlangan samolyot qoplamasi - o‘tkazgich dokaga o‘xshash metall to‘ri butun samolyotni himoya qiladi. Bundan tashqari, samolyot reysga qo‘yilishidan oldin chaqmoq urishi simulyasiyasi tekshiriladi. Demak, yo‘lovchilar xavfsizligi kafolatlangan.
2011-yil 12-may kuni Londondagi Xitrou aeroportida «Emirates» aviakompaniyasiga tegishli Airbus A380 ni yashin urdi. Ҳech kim ziyon ko’rmadi. 2015-yilning 7-aprelida Islandiya poytaxti Reykyavikdan AQShning Denver shahriga parvoz qilayotgan Icelandair aviakompaniyasiga tegishli samolyotni yashin urdi. Statistika ma’lumotlariga ko’ra, har yili momaqaldiroq vaqtida har bir samolyot bir necha bor yashin bilan to’qnashadi.
Shuni ta’kidlash kerakki, zamonavviy Boeing, Airbus rusumli va xarbiy samolyotlar elektr razryadlaridan himoya qilingan. Bu rusumdagi samolyotlar ob-xavo qanday bo’lishidan qatiy nazar parvoz qilish imkoniyatlariga ega.
AQShning Virjiniya shtatida istiqomat qiluvchi Roy Sallivanni 7 marta yashin urgan. Shu sababli ham u Ginnessning rekordlar kitobiga kiritilgan. Uni ilk bor 1942-yilning iyun oyida yashin urgan edi. Shundan keyin 1969-yilda, 1970-yilda, 1972-yilda, 1973-yilda, 1976-yilda va nihoyat 1977-yilning 25-iyunida yashin urdi. Barchasida yengil jaroxat oldi. So’nggisi esa ancha xavfli bo’ldi. Sallivan kasalxonga yotqizildi. Eng qizig`i, u o’z ajali bilan bu dunyodan ketar ekan, dafn marosimida kuchli momaqaldiroq kuzatildi. Yashin tushishi oqibatida qabr toshi ikkiga bo’linib ketdi. Vidolashishga kelganlar hazil aralash "nazorat yashin urishi bo’ldi” deyishdi.
Mutaxassislarning fikricha, har yili jahonda yashin urishidan, ayrim ma’lumotlarga ko’ra 6 ming, boshqa ma’lumotlarga ko’ra 24 ming kishi vafot etib, 240 mingga yaqin kishi jarohat oladi. Yer yuzida har soniyada 2 mingga yaqin momaqaldiroq bo’lib, 50 maratoba yashin urish hodisasi ro’y beradi. Yer sharining har bir kvadrat metriga bir yilda olti marta yashin tushar ekan. Olimlarning hisob-kitoblariga qaraganda, 600 mingdan bir xolatdagina yashin odamlar ustiga tushadi. Biroq yil sayin bu raqam ortib bormoqda ekan. Jabrdiydalarni xuddi tok urgandek bo’ladi. Ular hushini yo’qotib, qulab tushadi. Shaytonlash alomatlari kuzatiladi. Yurak urushi to’xtab qoladi.
Yashinning binolar ichiga kirishi aslo mumkin emas. Biroq yashin shari ochiq derazalar orqali uy ichiga xam kirishi mumkin, degan qarashlar mavjud. Yashin televizor va radio antennalari, telefon simlari uchun ham xavflidir. Shu sababli momaqaldiroq vaqtida uy telefonidan foydalanmaslik tavsiya qilinadi. Suv quvurlariga ham yaqinlashmaslik lozimligi aytiladi. Mutaxassislar momaqaldiroq vaqtida barcha elektr jihozlari o’chirilishi kerak deya maslahat berishadi.

«Radioaloqa, radioeshittirish va televideniye markazi» DUK, bugun 23-may kuni taxminan soat 20:30 da ijtimoiy tarmoqlarda Toshkent teleminorasiga chaqmoq tushgani aks etgan video tarqalganligi yuzasidan quyidagilarni ma’lum qildi.

Respublikamizning noyob arxitektura inshoati bo‘lmish Toshkent teleminorasi kuchli chaqmoq urishiga qarshi himoya tizimi va yerga ulanish konturlari bilan ta’minlangan bo‘lib, chaqmoq xavfidan to‘liq himoyalangan. Bugungi kunda Toshkent teleminorasida barcha texnik qurilmalar barqaror ishlamoqda va aholiga teleradiodasturlar uzluksiz tarqatib kelinmoqda.
Juda baland obyektlar, masalan, radiotelevideniye antennalariga, minoralarga chaqmoq uning uchiga emas, balki birmuncha pastki nuqtasiga tushadi, buni obyektlar o‘z atrofiga to‘plangan zaryadlar ta’siri sifatida ko‘rsatish mumkin. Chaqmoqning yog‘och asoslarga o‘rnatilgan metall o‘tkazgichlar va aloqa vositalariga tushishi juda xavfli hisoblanadi. Katta amplitudaga ega bo‘lgan elektr zaryadlari aloqa simlariga o‘tishi ularning o‘tkazgich simlari orqali tez tarqalishiga olib keladi va bu simlarga ulangan radio karnaylari, aloqa vositalari va apparaturalarning buzilishi hamda ular orqali yerga o‘tishi natijasida kutilmagan yerdan yong‘in chiqishi va kutilmaganda aloqa vositalaridan foydalanayotgan odamlarni elektr ta’siriga tushib qolishiga sababchi bo‘ladi.Juda baland obyektlar, masalan, radiotelevideniye antennalariga, minoralarga chaqmoq uning uchiga emas, balki birmuncha pastki nuqtasiga tushadi, buni obyektlar o‘z atrofiga to‘plangan zaryadlar ta’siri sifatida ko‘rsatish mumkin. Chaqmoqning yog‘och asoslarga o‘rnatilgan metall o‘tkazgichlar va aloqa vositalariga tushishi juda xavfli hisoblanadi. Katta amplitudaga ega bo‘lgan elektr zaryadlari aloqa simlariga o‘tishi ularning o‘tkazgich simlari orqali tez tarqalishiga olib keladi va bu simlarga ulangan radio karnaylari, aloqa vositalari va apparaturalarning buzilishi hamda ular orqali yerga o‘tishi natijasida kutilmagan yerdan yong‘in chiqishi va kutilmaganda aloqa vositalaridan foydalanayotgan odamlarni elektr ta’siriga tushib qolishiga sababchi bo‘ladi.Chaqmoqning katta quvvatdagi elektr o‘tkazish liniyalariga tushishi elektr zaryadlarining yerga o‘tib ketishiga, shuningdek, elektr o‘tkazgichlar o‘rtasida bir-biriga nisbatan yoysimon to‘qnashuv paydo bo‘lishi, simlardagi tokning avtomatik o‘chirib qo‘yilishiga olib keladi, ba’zi hollarda elektr simlarining kuchli kuchlanishini ko‘tara olmasdan erib, uzilib ketish hollari ham bo‘lishi mumkin.Chaqmoqning katta quvvatdagi elektr o‘tkazish liniyalariga tushishi elektr zaryadlarining yerga o‘tib ketishiga, shuningdek, elektr o‘tkazgichlar o‘rtasida bir-biriga nisbatan yoysimon to‘qnashuv paydo bo‘lishi, simlardagi tokning avtomatik o‘chirib qo‘yilishiga olib keladi, ba’zi hollarda elektr simlarining kuchli kuchlanishini ko‘tara olmasdan erib, uzilib ketish hollari ham bo‘lishi mumkin.Shuningdek, chaqmoqlar yer yuziga tushganda ko‘proq baland daraxtlarga (ayniqsa terak, chinor, tut va mevali daraxtlarga) urishi mumkin. Shu sababli chaqmoq paytida baland daraxtlar ostidan panoh izlamang.Shuningdek, chaqmoqlar yer yuziga tushganda ko‘proq baland daraxtlarga (ayniqsa terak, chinor, tut va mevali daraxtlarga) urishi mumkin. Shu sababli chaqmoq paytida baland daraxtlar ostidan panoh izlamang.Shuningdek, chaqmoqlar yer yuziga tushganda ko‘proq baland daraxtlarga (ayniqsa terak, chinor, tut va mevali daraxtlarga) urishi mumkin. Shu sababli chaqmoq paytida baland daraxtlar ostidan panoh izlamang.Yopiq binolar va avtomobil saloni chaqmoq urishidan yaxshi himoya joyi bo‘lishi mumkin, biroq bino ichidagi yerga ulangan metall qismlar va avtomobilning metall qismlariga aslo tegish mumkin emas.Chaqmoq urgan joyda bo‘lgan insonlar uning turli ta’sirlaridan jabrlanishi mumkin.


Masalan, birinchi navbatda yetib keladigan salbiy ta’siri kuchli yorug‘lik nuridan ko‘z pardalarining shikastlanishi, kuchli elektr tokidan to‘qimalar va ichki a’zolar, yuqori energiya haroratidan teri va tana a’zolarning kuyishi, zarba to‘lqinidan tashqi a’zolar va suyaklar shikastlanishi, kuchli tovush to‘lqinidan eshitish tizimi, quloq pardalari jarohatlanishi mumkin. Kuchli chaqmoq urgan odamning tanasida kuygan chuqurchalar yoki ko‘kimtir-qora dog‘lar paydo bo‘ladi. Elektr toki inson tanasida saqlanib qolmaydi, shu sababli chaqmoq urgan odamga zudlik bilan tibbiy yordam ko‘rsatish mumkin. Bunda birinchi navbatda uning nafas olish jarayoni tiklanishi shart, u nafas olmayotgan bo‘lsa sun’iy nafas berish, o‘pka reanimatsiyasi o‘tkaziladi. Shu bilan birga yurak urishi tekshirilib, yurak urmayotgan bo‘lsa, davomli yurak massaji reanimatsiyasi ham olib borilishi va albatta tez tibbiy yordamga murojaat qilinishi zarur.Chaqmoq urgan joyda bo‘lgan insonlar uning turli ta’sirlaridan jabrlanishi mumkin. Masalan, birinchi navbatda yetib keladigan salbiy ta’siri kuchli yorug‘lik nuridan ko‘z pardalarining shikastlanishi, kuchli elektr tokidan to‘qimalar va ichki a’zolar, yuqori energiya haroratidan teri va tana a’zolarning kuyishi, zarba to‘lqinidan tashqi a’zolar va suyaklar shikastlanishi, kuchli tovush to‘lqinidan eshitish tizimi, quloq pardalari jarohatlanishi mumkin. Kuchli chaqmoq urgan odamning tanasida kuygan chuqurchalar yoki ko‘kimtir-qora dog‘lar paydo bo‘ladi. Elektr toki inson tanasida saqlanib qolmaydi, shu sababli chaqmoq urgan odamga zudlik bilan tibbiy yordam ko‘rsatish mumkin. Bunda birinchi navbatda uning nafas olish jarayoni tiklanishi shart, u nafas olmayotgan bo‘lsa sun’iy nafas berish, o‘pka reanimatsiyasi o‘tkaziladi. Shu bilan birga yurak urishi tekshirilib, yurak urmayotgan bo‘lsa, davomli yurak massaji reanimatsiyasi ham olib borilishi va albatta tez tibbiy yordamga murojaat qilinishi zarur.Eslab qoling, chaqmoq urishidan himoyalanish uchun chaqmoq paytida imkoni bo‘lsa tashqariga chiqmang, agar tashqarida bo‘lsangiz tezroq yopiq bino ichiga kiring. Avtomobilda bo‘lsangiz to‘xtab, chaqmoq tugagunicha ichida bo‘lib turing. Agar tog‘da, dala-dashtda bo‘lsangiz yakka turgan daraxt tagida berkinmang. Ochiq va imkon qadar pastqam, metall buyumlardan uzoqroq, quruq joyda boshingizni tizzalar orasiga olib, bosh ustini qo‘l bilan berkitib, o‘tirib oling.Eslab qoling, chaqmoq urishidan himoyalanish uchun chaqmoq paytida imkoni bo‘lsa tashqariga chiqmang, agar tashqarida bo‘lsangiz tezroq yopiq bino ichiga kiring. Avtomobilda bo‘lsangiz to‘xtab, chaqmoq tugagunicha ichida bo‘lib turing. Agar tog‘da, dala-dashtda bo‘lsangiz yakka turgan daraxt tagida berkinmang. Ochiq va imkon qadar pastqam, metall buyumlardan uzoqroq, quruq joyda boshingizni tizzalar orasiga olib, bosh ustini qo‘l bilan berkitib, o‘tirib oling.Chaqmoq ta’sirida hayvonlarda ham insonlardagi kabi shikastlanish va jarohatlar kuzatiladi.Chaqmoq ta’sirida hayvonlarda ham insonlardagi kabi shikastlanish va jarohatlar kuzatiladi.Chaqmoq urgan joyda bo‘lgan binolarda zarba to‘lqini natijasida qisman buzilish, deraza oynalarining sinishi, kuchli energiya ta’sirida yong‘inlar kuzatilishi mumkin.Chaqmoq urgan daraxtlarda ham uning shoxlarini sinib ketishi va yonish kabi jarayonlar bo‘lishi mumkin. Unutmang chaqmoqlarning ham tabiatda o‘z vazifasi bor, chaqmoqlar yerning zaryadsizlangan elektr maydonini tez-tez zaryadlab turadi. Bundan tashqari atmosferada chaqmoqlar ta’sirida, bizni kosmos va quyoshdan kelayotgan radioaktiv, ultrabinafsha nurlardan himoyalab turuvchi ozon qatlami, ya’ni ko‘p miqdorda O3-ozon gazi hosil bo‘ladi. Chaqmoqlarning elektr razryadi natijasida tabiatda tiriklik uchun zarur bo‘lgan aminokislotalar paydo bo‘ladi.O‘zingizni va yaqinlarinigizni chaqmoq urishidan asrang!