Мавзу: бюдни расмийлаштиришда етказиб беришнинг тижорат шартларининг қЎлланилишида мавжуд муаммолар ва уларнинг ечимлари

CFR
ёки 
CIF
шартларига рози 
бўлгани ҳолда ушбу шартномани денгиз транспортидан ташқари бирорта ҳам 
транспорт тури билан бажара олмайди, чунки ушбу шартларга кўра у сотиб 
олувчига коносамент ёки бошқа денгиз транспорти ҳужжатини тақдим этиши 
керак, чунки бошқа транспорт турларидан фойдаланиладиган транспорт 
воситасига боғлиқ бўлади. 
Иккинчидан, Инкотермс томонларнинг баъзи муайян мажбуриятларга - 
сотувчининг юкни харидор тасарруфига ёки уни ташиш ёхуд манзилига 
етказиб бериш мажбурияти билан ҳамда ушбу ҳолларда томонлар ўртасида 
тавакалчиликнинг тақсимланишига тааъллуқли бўлади. 
Шунингдек улар экспорт ва импорт учун юкни тозалаш, идишга 
жойлаш мажбуриятлари билан, харидорнинг етказиб берилган юкни қабул 
қилиб олиш мажбурияти, шунингдек тегишли мажбуриятларнинг зарур 
даражада бажарилганлигини тасдиқловчи ҳужжатни тақдим этиш 
мажбурияти билан боғлиқдир. Инкотермс олди-сотди шартномасини амалга 
ошириш учун ғоят муҳим бўлса-да, бундай шартномада пайдо бўлиши 
мумкин бўлган кўплаб муаммолар, масалан, эгалик қилиш ҳуқуқини бериш 
бошқа мулкий ҳуқуқлар, аҳдлашувнинг бузилиши ва унинг оқибатлари, 
шунингдек муайян вазиятларда жавобгарликдан озод қилиш каби муаммолар 
умуман кўриб чиқилмайди. Шуни таъкидлаш лозимки, Инкотермс норматив 
шартларни киритиш ёхуд якка тартибда келишилган шартлар воситасида 
олди-сотди шартномаси учун зарур бўлган шартнома шартларини 
алмаштиришга мўлжалланмаган. 
Инкотермс шартнома бузилиши оқибатларига турли тўсиқлар 
оқибатидаги жавобгарликдан озод бўлишга дахлдор эмас. Ушбу масалалар 
олди-сотди шартномасининг бошқа шартлари ва тегишли қонунлар билан ҳал 
этилиши керак.
Инкотермс илгаридан ҳар доим юкларни миллий чегаралар орқали 
етказиб бериш учун сотилган ҳолларда фойдаланиш учун мўлжалланган 
демак, у халқаро савдо атамаларидир. Сўнгги пайтларда Инкотермс ички 
савдода ҳам тобора кўпроқ қўлланилмоқда. 
2011 йил 1 январдан бошлаб Халқаро савдо палатаси (International 
Chamber of Commerce, ICC) томонидан Инкотермс-2010 (Incoterms-2010) 
ишлаб чиқилган таҳрири кучга кирди.
Халқаро етказиб бериш тижорат шартларининг ушбу таҳрири ДБҚнинг 
2011 йил 9 февралдаги “ИНКОТЕРМС-2010 халқаро савдо шартлари 
амалиётга киритилганлиги тўғрисида” 1-сонли кўрсатмаси билан амалиётга 
жорий қилинди. 
2020 йилнинг 1 январидан бошлаб Инкотермс-2020 сўнгги версияси 
амалда. 
Инкотермс - бутун дунёдаги ҳукумат органлари, юридик компаниялар 
ва бизнес вакиллари томонидан халқаро савдода энг кўп қўлланиладиган 
атамаларнинг талқини сифатида эътироф этилган халқаро қоидалар демак. 

---

3 
Унинг амал қилиш соҳаси олди-сотди шартномаси бўйича тарафларнинг 
товарларни етказиб бериш (етказиб бериш шартлари) борасидаги ҳуқуқ ва 
мажбуриятларига татбиқ этилади. Улар халқаро савдо шартномаларининг 
муҳим элементи ҳисобланади, бугунги кунда ТИФ ва халқаро савдо уларсиз 
буткул бошқача амалга оширилган бўлар эди. Инкотермс атамалари 
товарларни сотувчидан харидорга етказишдаги чиқимлар ва хатарларни 
тавсифлайди, шунингдек юк ортиш-тушириш ишлари, товарларни ташиш, 
уларни суғурталаш ва божхонада расмийлаштириш бўйича тарафларнинг 
мажбуриятларини тартибга солади. 
Қоидаларнинг 
навбатдаги 
қайтадан 
кўрилишига 
Инкотермс 
атамаларини янада аниқроқ ва равшанроқ таърифлаш мақсади қўйилгани 
сабабчи бўлди. Инкотермс-2010 қоидалари 2000 йилда қоидаларнинг охирги 
таҳрири 
чиқарилганидан 
кейин 
шаклланган 
халқаро 
савдони 
ривожлантиришнинг ҳозирги тамойилларини акс эттиради. Улар орасида - 
2001 йил 11 сентябрь воқеаларидан кейин янада долзарб тус олган 
ташишларнинг хавфсизлиги, шунингдек тижорат битимларини тузаётганда 
электрон воситалардан фойдаланишни кенгайтириш масаласи ҳам бор. 
Инкотермс қоидаларининг 2020 йил таҳриридаги янги версияси бир 
қатор муҳим ўзгартишлар ва янгиликларни ўз ичига олади. Атамалар 
миқдори 11 бўлиб колди, лекин DAT (терминалда етказиб бериш) атамаси 
DPU (тушириш жойига етказиб бериш) янги атамага ўзгартилди. 
Инкотермс-2020да ҳар бир атамага унинг маъноси тушунтириладиган 
қисқача тушунтириш берилган, бу эса кўпинча тадбиркорларга шартномалар 
тузаётганда хатоларга йўл қўймаслик ва керакли атамани танлаш имконини 
беради. Қоидаларнинг янги версиясида