Мавзу: Бюджетараро муносабатлар ва уларнинг хусусиятлари Режа: бюджетлараро муносабатларни ташкил этиш масалалари

Бюджетлараро муносабатлар – Ўзбекистон Республикаси республика бюд­жети, Қорақалпоғистон Республикаси, вило­ятлар ва Тошкент шаҳри бюджети, шунинг­дек туманларнинг маҳаллий бюджетларини ўртасида бюджет жараёнида содир бўладиган муносабатлар мажмуидир.


Давлат бюджети маблағларини бюджетлар ўртасида қайта тақсимлаш
Давлат бюджети маблағлари турли дара­жадаги бюджетлар ўртасида қуйидаги йўллар билан қайта тақсимланади:

• 
  юқори бюджетлардан қуйи бюджет­ларга бюджет дотациялари, бюджет субвен циялари ва ўтказиб бериладиган даромадни ажратиб бериш;
  
• 
  бюджет ижроси жараёнида пай­до бўлган ўзаро ҳисоб-китоблар бўйича маблағларни юқори бюджетдан қуйи бюд­жетга, шунингдек қуйи бюджетдан юқори бюджетга йўналтириш;
  
• 
  бюджет ссудалари ажратиш;
  

Қорақалпоғистон Республикаси бюдже­тида ва маҳаллий бюджетларда даромад­лар ва харажатлар ўртасида пайдо бўладиган вақтинчалик узилиш айланма касса маблағи меъёри ҳисобига, юқори бюджетлардан бе­риладиган бюджет ссудалари, фойдаланилма­ган бюджет маблағлари қолдиқлари ҳисобига қопланади
Ўзбекистон Республикаси Вазир­лар Маҳкамасининг қарорига биноан Ўзбекистон Республикаси Молия вазирли­ги Қорақалпоғистон Республикаси бюдже­тида, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бюджет­ларида назарда тутилган айрим харажатлар­ни мақсадли молиялаштириш учун қуйи бюд­жетлар ҳисобига киритиладиган даромадлар­ни республика бюджетига ўтказиши мумкин.
Бюджетлараро муносабатларнинг назарий асослари ва тамойиллари
Бюджет давлат учун зарур бўлган молия ресурслари миқдорини акс эттиради ва шунга қараб мамлакатдаги солиқ сиёсати белгила­нади. Бюджет маблағларининг сарф этилиши, миллий даромадни ва ялпи ички маҳсулотни қайта тақсимлашдаги аниқ йўналишларни акс эттиради ва натижада у иқтисодиётнинг са­марали дастаги бўлиш имкониятларига эга бўлади. Бюджет хилма-хил муносабатларга дахлдор категориядир. Унинг пайдо бўлиши ва ривожланиши давлатнинг пайдо бўлиши ва шаклланиши билан боғлиқ. Давлат бюд­жетдан бевосита ўз фаолиятини таъминлаш воситаларидан бири ҳамда иқтисодий ва иж­тимоий сиёсат ўтказишнинг муҳим унсури тарзида фойдаланади. Бюджет - иқтисодиётга, ишлаб чиқариш жараёнига, хўжалик ҳаётига давлат томонидан таъсир ўтказувчи восита­дир. У давлат истеъмолининг молиявий асоси сифатида намоён бўлади, ҳамда давлат томо­нидан ижтимоий соҳаларни бошқариш учун фойдаланилади.
Бюджет тизимининг бўғинлари ўртасидаги ўзаро боғлиқлик бюджетлараро муносабат­лар механизми орқали ташкил қилинади. Бюд­жетлараро муносабатлар бу бюджет тизими­нинг бир поғонасидан иккинчи поғонасига бюжет маблағларининг кўчирилишидир. Давлат бюджети маблағларининг турли поғонадаги бюджетлар ўртасида қуйидагича тақсимланади:
1.Умумдавлат аҳамиятидаги солиқлар ва бошқа даромадлардан ажратмалар;
2.Бюджет дотациялари;
3.Ўзаро ҳисоб-китоблар;
4.Бюджет ссудалари;
5.Бюджет субвенциялари;
Умумдавлат аҳамиятидаги солиқлар ва бошқа даромадларни тақсимлашда қуйидаги мезонлар асос қилиб олинади:
1. Минтақанинг ижтимоий-иқтисодий ри­вожланиш даражаси;
2. Минтақада давлат инвестиция дастурига мувофиқ капитал қўйилмаларни молиялаш­тириш;
3. Маҳаллий бюджетдан маблағ билан таъ­минлашда ўз даромадларининг етишмаслиги.
Бюджетлараро алоқалар қуйидаги тамой­иллар асосида йўлга қўйилади:
- Ўзаро жавобгарлик;
- Барча бюджетларни тўлдиришнинг яго­на усулини қўллаш;
- Ҳудудлар даромадини тенглаштириш ;
- Бюджетлар ўртасидаги молиявий муно­сабатларни максимал даражада қисқартириш ;
- Маҳаллий бюджетларни хукумат қарори асосида тўлдириб бориш;
- Маҳаллий хокимиятларни ўзларининг бюджетлар даромадини оширишига қизиқишини кучайтириш ;
- Бюджетлараро муносабатлар ошкорали­гини таъминлаш.
Бюджетларни тузиш ва тасдиқлаш жара­ёнида, моддий-техника базасининг бир хил бўлмаганлиги учун бюджетларнинг айримла­рида даромадлари режалаштирилаётган хара­жатдан ортиқ бўлса, бошқалари эса режалаш­тирилаётган харажатлари суммаси режалаш­тирилаётган бюджет даромадларидан ошиб кетган ҳолатларда ўзаро ҳисоб-китоблар ке­рак бўлади. Бюджет тасдиқлангандан сўнг давлат ва маҳаллий солиқлар ва даромадлар тўғрисида, маъмурий-ҳудудий бўлинишдаги, ташкилотларнинг бўйсунишидаги ўзгаришлар, турли хилдаги бўйсунишдаги қурилиш объ­ектлари ўртасида капитал қўйилмалар лимит­ларини қайтадан тақсимлашдаги ўзгаришлар бўйича янги қонунлар қабул қилиниши на­тижасида алоҳида олинган бюджетларга ўзгартиришлар киритилган ҳолларда бюджет ижроси жараёнида юзага келадиган бюджет­лар ўртасида ўзаро ҳисоб-китоблар бўйича бажариладиган операциялар ҳисобга олина­ди.