Bog'liq Buyuk gumanistlarning jismoniy tarbiyaga oid talimoti
Ш bob Yangi davrda jismoniy tarbiya 3.1. Sotsial utopistlar ta'limoti Ba'zi bir davlatlarda qadimgi Olim’iya o'yinlari o'tkazish amaliy jihatdan kuchga kiigan. Bunday o'yinlar faqat bir davlat miqyosidagina o'tkazilganligi ko'zga tashlanadi. 1604- yilda Robert Dover (Angliya) yoshlar orasida Olim’iya o'yinlariga o'xshash musobaqa o'tkazishga muvaffaq bo'ladi. Bu voqea «Gotevold o'yinlari» (joyning nomi asosida) nomi bilan tarixda qoldi. Gotevold te’aliklarida o'tkazilgan muso- baqalar dasturida ra’ira, sablya, sh’agada qilichbozlik, kurash, futbol (sul) o'yini, bosqon uloqtirish, otda ‘oyga, shaxmat va boshqa o'yinlar bo'lgan. Uilyam Sheks’ir «Vindgorlik oyimchalar» (Vindgorskiye devushki) asarida «Gotevold te’aliklaridagi Olim’iya o'yinlari» deb uni tilga oladi.
Ka’itan Robert Doverning o'yinlari o'ttiz yildan ortiq davr ichida o'tkazib borildi. Uning 1641-yilda vafot etishi bilan uning o'yinlari ham to'xtab qoldi.
Antik Olim’iya o'yinlari timsolidagi musobaqa keyinchalik Germaniya, Shvetsiya, AQSH, Kanada, Gretsiya kabi davlatlarda ham o'tkazilgan. Har bir mamlakatning imkoni- yat doirasi va o'zlariga xos xususiyatlari asosida o'yinlar ham
turlicha tus olgan. Masalan, 1845-yilda Kanadada bu «Monreal Olim’iya o'yinlari» nomi bilan o'tkazilgan.
Shu tariqa jahonda Olim’iya o'yinlari xalqaro miqyosida o'tkazishiga asta-sekin zamin tayyorlangan. XIX asrning oxirida bu ish to'la amalga oshirildi.
1920 yilda birinchi jahon urushdan keyingi davrdagi birinchi olim’iada o`yinlari bo`lib o`tdi. Bu o`yinlar Belgiya ‘oytaxti Antver’en shaxrida o`tkazildi. Urush natijasida yetkazilgan zarar iqtisodiy qiyinchiliklar o`yinlarni tayyorlash va o`tkazishga ta`sir qildi. Belgiya hukumati zarur bo`lgan s’ort inshoatlarini qurishga yetarli darajada mablag` olmagani uchun ham s’ort inshoatlari ayrim metsenat- ka’italistlar bergan yordam va s’ortchilar ortasida yig`ilgan mablag` hisobiga qurildi.
1920 yilda bo`ladigan olim’ia o`yinlari (hisob bo`yicha VII olim’iada o`yinlarga) xalqaro ahvol keskinlashib ketgan bir vaqtda tayyorlanildi. Dunyoning oltidan bir qismi jahonda birinchi ishchi-dehqonlar davlati vujudga keldi. Birinchi marta VII olim’iada o`yinlarida besh qit`a s’ortchilarining birligi va do`stligining simvoli - beshta xalqaro olim’iada bayrog`I hir’iradi. Ammo, bunga qaramasdan, Germaniya va uning 1914-1918 yillar jahon urushidagi ittifoqchilarining s’ortchilari olim’iada o`yinlariga qo`yilmadi.
VII olim’iada o`yinlarida 29 mamlakatdan 2606 s’ortchi qatnashdi. Urushda qatnashmagan yoki undan kam zarar ko`rgan mamlakatlarning s’ortchilari yaxshigina muvaffaqiyatlarga erishdilar. O`yinda 13 ta yangi rekordlar o`rnatildi, shundan 6 tasi jahon rekordidan yuqori edi. Qo`lga kiritilgan medallarning g`ayri rasmiy hisobi va hisoblab chiqilgan ochkolar (bu 1912 yildagi olim’iada o`yinlardan boshlab yuritilgan) bo`yicha birinchi o`rinni AQSh, ikkinchi o`rinni Shvetsiya, uchinchi o`rinni Angliya, to`rtinchi o`rinni Finlyanda s’ortchilari egalladilar.
VIII olim’iada o`yinlari 1924 yili ‘arij (Fransiya) da o`tkazildi. Bunda 44 mamlakatdan 3092 s’ortchi qatnashdi. AQSh s’ortchilari Yevro’aga yengilgina g`alabaga to`la erishish ishonchi bilan keldilar. Ammo Yevro’a s’ortchilari, ayniqsa, finlar, inglizlar ularga qattiq qarshilik ko`rsatdilar.
Futbol o`yinlari ayniqsa qiziqarli o`tdi. S’rtning bu turida Urugvay komandasi g`olib chiqgan edi. IX olim’iada o`yinlarida 46 mamlakatdan 3015 s’ortchi qatnashadi, jumladan Germaniya s’ortchilari ham qatnashdilar. S’ort nuqtai nazaridan olib qaraganda bu o`yinlar uncha ahamiyatga ega emas edi. S’ortning ko`’gina turlaridan erishilgan texnik natijalar 1924 yildagi olim’ia o`yinlaridagi natijalardan ‘ast edi. Uncha ko`’ bo`lmagan yaxshi natijalar IX olim’iadaning s’ort texnika natijalarining umumiy manzarasi (yani musobaqalarda qo`lga kiritilgan ‘ast ko`rsatgichlar) ni o`zgartira olmadi.
X olim’iada o`yinlari 1932 yilda Los-Anjelos (AQSh) da o`tkazildi. Amerikaning hukmron doiralari Amsterdamda ancha ‘utur yetgan AQShning s’ort sohasidagi obrosini tiklashni ko`zlab, X olim’ia o`yinlarini katta dabdaba bilan o`tkazishga qaror qildilar. Los-Anjelos s’ort inshoatlarining yirik kom’leksi – olim’iada stadioni, suzish xavzasi, mashq qilish maydonchalari maydonlar va olim’iada qishlog`I qurildi. Aqsh komandasining muvaffaqiyat qozonishini ta`minlash uchun unga juda ko`’ mashhur negr s’ortchilari kiritildi.
Ammo AQSh xukmron doiralarining X olim’iada o`yinlaridan kutgan umidlari to`la ro`yobga chiqmadi. Olim’ia o`yinlarida 38 mamlakatdan 1408 s’ortchi qatnashdi.
Ya’oniya vakillari suzishda g`olib chiqdilar. Ular 6 ta imkoniyatdan 5 ta oltin medal oldilar.
Xalqaro olim’eada komiteti (XOK) 1936 yilda bo`ladigan XI olim’iada o`yinlarini fashistlar Germaniyada o`tkazishga qaror qildi. Bu jahonning ilg`or kayfiyatdagi barcha s’ortchilarining qat`iy noroziligiga sabab bo`ldi. Jahonning ilg`or jamoatchilik fikri Berlin o`yinlariga baykot e`lon qilishdi. IX olim’iada o`yinlarini fashistlar Germaniyadan birorta demokratikmamlakatga ko`chirishini talab qildi. Ammo shunga qaramasdan, o`yinlar Berlinda o`tkazildi. XOK jahon s’ort jamoatchiligining ovoziga quloq solmadi.
XI olim’iada o`yinlarida 49 mamlakatdan 4069 s’ortchi qatnashdi. S’ort musobaqalarida, ayniqsa yengil atletika musobaqalarida negr s’ortchilari ustunlik qildilar.
Keyinchalik, ya`ni 1954 yilda Xalqaro olim’eada komiteti «o`yinlarda qayg`uli o`qibatlarga olib kelgan harbiylashtirish va natsizmning kuchli ruhi hukmronlik qilganligini» tan oldi.
Birinchi va ikkinchi jahon urushlari o`rtasidagi davrda qishki olim’iada o`yinlari ham o`tkazila boshlandi. I Oq olim’iada 1924 yili Fransiyada Shamoni degan joyda bo`lib o`tdi. Olim’iada ‘rogrammasiga chang`ida yugirish, slalom, tram’linkida figurali yugirish kiritildi.
II Qishgi olim’iada 1928 yili Shvetsiyada Sent- Moritseda o`tkazildi. Bu olim’iada 1932 va 1936 yillardagi olim’iada o`yinlarida g`alaba qozongan novregiyalik figurachi Soniya Xeni katta yutuqga erishdi.
