Mavzu: Buxoro xonligi madaniyati va san’ati

yillarda Kamoliddin Bexzod va uning atrofida to’plangan ko’pgina rassom va 

xattotlar ijod qilishar edi. Shayboniyxon va uning davomchilari davrida  O’rta Osiyo, 

xususan Buxoroda san’at va madaniyat o’zining gullagan davrini boshidan kechirdi.

Shu erda, ayniqsa, kitobat madaniyati va san’ati, xatotlik va u bilan bog’liq holda 

---

miniatura madaniyati va san’ati rivojlandi. Kulyozmalari bezash, ularni kitob xoliga 

keltirish borasada buxorolik ustalar dong taratdilar. Bu  erda taniqli xattot va 

musavirlar ko’chib keldi. Buxoro, Samarqand, Toshkentda  betakror o’rta osiyocha 

miniatyura maktabi shakllana boshladi. Shu san’at rivojlanishining dastlabki 

bosqichini  Shayboniylarning tarixiy  bayonnomalariga bag’ishlangan  

«Shayboniynoma», «Fatxnoma» va «Tarixi Abulxayrxon» qo’lyozmalarida o’z 

ifodasini topdi. Bu qo’lyozmalarga ishlangan miniatyuralarni mahalliy rassomlar 

bojargan bo’lib, bu miniatyuralarni xirot maktabi rasmlari bilan solishtirganda Xirot 

maktabi miniatyuralariga xos nafislik, kiboriy ruh susayganini, sezish mumkin. Bu 

miniatyuralarning qalami jiddiy, koloriti siqiq va yaxlit, yirik  ishlangan obrazlar 

birmuncha qotib qolgan xolda ko’rsatilgan, manzara tasviri ham sodda. Yana bir 

muhim tomoni shundaki bu miniatyuralarning,ularda tasvirlangan odamlar,ularning 

kiyimlari  va ularni o’rab turgan muxitda o’zbek tiplariga xos fazilatlarni ko’ramiz. 

Shu xususda «Tarixi Abulxayrxon miniatyuralari etiborga loiq. Qo’lyozma uchun 28 

miniatyura XU1 asrning 40 yillarida ishlangan.

Shu davrdan xattotlik madaniyati va san’ati ham yanada rivojlandi. Bu rivojga xirot 

maktabi kuchli ta’sir etdi. Bu ishlarda  1528 yili Xirotdan Buxoroga ko’chib kelib, 

umrining oxirgacha shu erda mehnat qilgan K.Behzod shogirdlaridan «xattotlar 

qiroli» Mir Ali sezilarli iz qoldirdi.  Mir Ali bu erda zamondoshi M.Muzahhib va uning 

shogirdlari  bilan xamkorlikda ishladi va qo’lyozmalarni  ko’chirgan.  Parijdagi Milliy 

kutubxonada saqlanayotgan Nizomiyning  dostoni ko’chirmasi shunday 

hamkorlikda yaratilgan.  O’rta Osiyoda miniatyura maktabining yirik vakili  Maxmud 

Muzahhib xisoblanadi. Asl ismi Mahmud Shayhzoda bo’lgan  Muzahhib  Kamoliddin

Behzod, Miroq Naqqosh qo’lida tasviriy san’at sirlarini o’rgangan. Temuriylar 

saltanatiga chek qo’yilib hokimiyat Shayboniylar qo’liga o’tganidan keyin u 

saltanatining poytaxti Samarqandda keyinroq Buxoroda yashab  saroyda xizmat 

qilgan. Buxoroda  80 yoshda olamdan 1572 yili Buxoroda vafot etgan.  Maxmud 

Muzahhib  1485-90 yillar orasida tug’ilgan deb taxmin qilinadi.  U kitob bezash 

hamda miniatyura ishlash borasida yuksak mahoratga ega bo’lganligi uchun ham 

unga "Muzahhib" ya’ni "oltin suvi yurituvchi" taxalusi berilgan.  Mahmud 

Shayhzodaning 30 ga yaqin asarlari aniqlangan. Rassomning ilk asarlaridan biri 

Alisher Navoiyning xassaga tayanib turgan xolda tasvirlangan surati xisoblanadi.  

Rasm. Xassaga tayanib turgan Navoiy surati. Portretda keksaib qolgan Navoiyning 

xassaga tayanib turgan xolatida  aks ettiradi. Maxmud Muzahhib portretlar ishlash 

bilan bir qatorda tarixiy va maishiy janrlarda ham asarlar yaratgan. Rassom 

ijodining gullagan davri XVI asrning 30-40-yillariga to’g’ri keladi. Shu davrda