Mavzu: Butun olam tortishish qonuni. Kosmik tezliklar. Reja

Birinchi kosmik tezlik: Yer sirtiga yaqin joydan ( h ≈ 0 ) uchiriladigan yerning sun’iy yo‘ldoshlari uchun bu tezlik qancha bo‘lishini hisoblaymiz. (2) ifodadan
va ifodaga ko‘ra birinchi kosmik tezlikni hisoblash uchun quyidagi ifodani hosil qilamiz: (3).
(3) formulaga kiruvchi kattaliklarning g=9,81m/s² va R_yer=6,410⁶m qiymatlarni qo‘yib birinchi kosmik tezlikni hisoblaymiz: .
Bunday katta tezlikni yo‘ldoshga faqat katta quvvatli reaktiv dvigatellar berishi mumkin. Agar jismga etarli tezlik berilsa har qanday jism yerning (yoki biror planetaning ) syn’iy yo‘ldoshi bo‘lishi mumkin. Hozirgi paytda Yer atrofida mingdan ortiq sun’iy yo‘ldoshlar harakatlanib yuribdi. Inson qo‘li bilan Oyning, Mars va Zuxra planetasining, shuningdek Quyoshning sun’iy yo‘ldoshlari kosmosga chiqarildi.
Sun’iy yo‘ldoshning aylanish davri: R radiusli orbitada harakatlanayotgan sun’iy yo‘ldoshning aylanish davri quyidagicha hisoblanadi:
(4)
Bu ifodaga ko‘ra Yer sirtini birinchi kosmik tezlik bilan aylanayotgan syn’iy yo‘ldoshning aylanish davrini hisoslaymiz: Shuningdek ekanligini inobatga olib (4) formulani quyidagicha yozamiz: (5)
Sun’iy yo‘ldoshning harakat orbitasining radiusi ortgan sari uning aylanish davri ham ortadi.
Mavzu yuzasidan savollar


1. Butun olam tortishish qonunini ta’riflab, uning formulasini yozing.
2. Gravitatsion doimiysining fizik ma'nosini tushintiring.
3. Og‘irlik kuchi va erkin tushish tezlanishi yerning geografik kenglikka qanday bog‘liqligini tushintiring.
4.Yer sirtidan ko‘tarilgan sari erkin tushish tezlanishi qanday o‘zgaradi?
5. Kavendishning gravitatsion doimiysini aniqlagan tajribasini izohlab bering.
6.Jism yerning sun’iy yo‘ldoshi bo‘lib qolishi uchin unga qanday tezlik berish kerak va uni orbitaga chiqarishda tezligi qanday yo‘nalgan bo‘lishi kerak?
7.Yerning sun’iy yo‘ldoshining tezlanishi qanday yo‘nalgan?
8.Birinchi kosmik tezlikni hisoblash formulasini keltirib chiqaring.
9.Aylanish orbitasi ortgan sari aylanish tezligi va aylanish davri qanday o‘zgaradi?
Foydalanilgan internet saytlari
Google.uz.
ZiyoNet.uz
Yandex.uz