Mavzu: botanika faniga kirish, botanikaning qishloq xo’jaligidagi ahamiyati. Hujayra nazariyasi. Hujayra tuzilishi. Hujayra organoidlari va ularda boradigan jarayonlar

4.Hujayra nazariyasining yaratilishi

• 4.Hujayra nazariyasining yaratilishi
• O’simlik hujayralarini o’rganish uslublari. Ma’lumki, hujayralarning tuzilishi va funktsiyasini o’rganish yo’nalishida qo’lga kiritilgan ilmiy yutuqlar eng avvalo, 1500–yillarning oxirlarida mirkoskopning kashf qilinishi bilan bevosita bog’liq hisoblanadi. Bu davrda ishlab chiqilgan dastlabki mikroskoplar ob’ektlar tasvirini kattalashtirib ko’rsatish imkonini bergan bo’lsada, biroq tasvirning tarkibiy qismlari aniq ko’rinimasligi qayd qilingan.
• 1600 – yilda Anton van Levenguk (1632–1723) tomonidan mikroskop konstruktsiyasida foydalaniluvchi qavariq linzalarning silliqlanishi va o’ziga xos konstruktsiyada ishlab chiqilishi asosida mikroskopning nisbatan takomillashtirilgan yangi avlodi yaratilgan. Anton van Levenguk tomonidan o’zi yasalgan mikroskop yordamida fanga ma’lum bo’lmagan mikroorganizmlar o’rganilgan. SHuningdek, 1600–yillarda Robert Guk tomonidan bitta linzali okulyar asosida mikroskop ishlab chiqilgan (1-rasm). 1965 – yilda Robert Guk tomonidan daraxt po’stlog’i mikroskop tagida kuzatilgan va uning katakchalardan tashkil topganligini anqilagan va bu katakchlarni – «cells» («hujayra» – arab tilida aynan, katakcha so’zining tarjimasi hisoblanadi) deb nomlagan (2-rasm).Robert Guk mikroskop ostidagi cm 3 joyda 1,259 mln. hujayra borligini aniqlashga muvofaq bo’lgan .

• CHex olimi YA.Purkinze 1830 yilda hujayra ichida suyuqlik borligini aniqlab, uni protoplazma deb atadi. Hujayra - yadrosi bo’lgan va hujayra qobig’i bilan o’ralgan tsitoplazma massasidan iborat deb ta’riflanadi. YAdro protoplazmasini tashkil qiluvchi karioplazmadan farq qilish uchun, yadroni o’rab turuvchi protoplazmani tsitoplazma deb atash boshlandi. Bu kashfiyotlar tirik tabiatning hujayra tuzilishi to’g’risidagi nazariyani yaratishga asos soldi. Hozirgi zamon hujayra tuzilishi nazariyasi: hamma tirik mavjudotlar - o’simliklar, hayvonlar va oddiy organizmlar hujayralardan va ularning hosilalaridan tashkil topgan, degan ta’limotni olg’a suradi. Bu nazariya XIX asr boshlarida Mirbel (1802), Okean (1805), Lamark (1809), Dyutroshe (1824), SHleyden (1838) kabi olimlarning olib borgan ko’plab izlanishlari va tadqiqotlari natijasidir. Bu nazariyani tugal shakllantirishda, ayniqsa, nemis olimlari: botanik SHleyden va zoolog SHvannlarning qilgan ishlari katta ahamiyatga ega.