Mavzu: bosimni o’lchash usullari va asboblari. Reja

4.7-rasm
. Qo‘ng‘iroqli difmanometr sxemasi
Bosimni o‘lchashning chegarasi 98,1 dan 392,4 Pa gacha, aniqlik klassi esa 1,5. Asbobning 
ikkilamchi asbob shkalasi bo‘yicha yo‘l qo‘yiladigan asosiy xatosi ±2%.
Halqali asboblar. Halqali asboblar kichik bosim,siyraklanish va bosimlar farqini o‘lchash uchun 
mo‘ljallangan. Bularning ishlashi „halqali tarozi" prinsipiga asoslangan. Asbobning prinsipial 
sxemasi 5.8-rasmda keltirilgan. Bu asbobning asosiy qismi kovakli metall halqa 1 dan iborat. 

---

4.8-rasm
. Halqali asbobning sxemasi.
Uning prizmasimon uchi harakatsiz tayanchga o‘rnatilgan va yarmigacha suyuqlik (suv, moy 
yoki simob) bilan to‘ldirilgan. Halqaning pastiga 
G
og‘irlikdagi yuk biriktirilgan. To‘siq
 2
halqadagi suyuqlik va bo‘sh joyni I va II bo‘shliqlarga bo‘ladi. Bosim yoki siyraklanish 
o‘lchanganda halqa bo‘shliqlaridan biriga elastik naycha ulanadi, ikkinchi bo‘shliq atmosfera bi-
lan tutashtiriladi. Bosimlar farqini o‘lchash kerak bo‘lsa, halqa bo‘shliqlarining ikkalasiga ham 
naychalar ulanadi. Agar I va II bo‘shliqlardagi bosim bir xil (
R
1
 = R
2
)
bo‘lsa, to‘siqqa ikki 
tomondan ko‘rsatiladigan kuch ham teng bo‘ladi. Unda halqa muvozanat holatda bo‘ladi (4.8- 
rasm,
 a
)
.
Agar, masalan, I bo‘shliqdagi bosim II bo‘shliqdagi bosimdan kattaroq (
R
1
>
R
2
) bo‘lsa, 
bosimlar farqi (
P
1
—
R
2
) ning to‘siq yuzi 
S
ga ko‘rsatadigan ta’siri natijasida aylantiruvchi 
moment hosil bo‘ladi:
(4.28)
bu erda 
S
— to‘siq yuzi;
 R
— halqaning o‘rtacha radiusi. 
SHu aylantiruvchi moment tufayli halqa tayanch nuqtasi atrofida soat strelkasi yo‘nalishida 
aylanadi. Halqaning burilishi teskari ta’sirli moment hosil qiladi:
(4.29)
bu erda 
G
—yukning og‘irlik kuchi;
 a—
yukning og‘irlik markazi va tayanch nuqtasi orasidagi 
masofa; φ—halqaning burilish burchagi. 
Halqa muvozanat holatida to‘xtaganda ikkala moment ham muvozanatlashadi (
M
ayl
= 
M
tes
):
(4.30)
Bundan halqaning burilish burchagi va bosimlar farqi o‘rtasidagi nisbat kelib chiqadi:Og‘irlik 
kuchi va halqaning geometrik hajmi o‘zgarmas bo‘lgani uchun 4.31-tenglamani quyidagi shaklda 
yozish mumkin: 
O‘lchanayotgan bosim (yoki bosimlar farqi) halqaning burilish burchagi sinusiga proporsional. 
SHuning uchun asbob shkalasi ravon emas. Ravon shkalaga ega bo‘lish uchun, halqaga qiya 
tekislangan lekalo biriktiriladi. Lekalo bo‘yicha asboblarning strelkasi yoki qalamiga ulangan 
rolik siljiydi. Asboblar ko‘rsatuvchi, o‘ziyozar va ko‘rsatishlarni masofaga uzatuvchi qilib 
tayyorlanadi. O‘lchashning eng yuqori chegarasi halqa hajmi va suyuqlik zichligiga bog‘liq. 
O‘lchash chegaralari
 G
yukning og‘irligiga qarab o‘zgarishi mumkin. Halqali difmanometrlar 
250 Pa dan 1,6 kPa gacha bo‘lgan bosimlar farqi va muhitdagi 25 kPa dan 0,1 mPa gacha 
bo‘lgan bosimlarni o‘lchashga mo‘ljallanadi. Asboblarning aniqlik klassi 1 va 1,5. 
Halqali asboblarning qalqovichli va qo‘ng‘iroqli asboblardan afzalligi—uzatish mexanizmdagi 
zichlantiruvchi Kurilmalarning yo‘qligi va asbobning sezgir elementi suyuqlik zichligiga bog‘liq 
emasligidadir. Halqali asboblarning kamchiligi—asbobni muhitga tutashtiruvchi naychalarning 
mavjudligidadir. Bu naychalar o‘lchash paytida ko‘shimcha xatolar paydo bo‘lishiga sabab 
bo‘ladi.

---

YUqorida ko‘rilgan suyuqlikli manometrlarning va difmanometrlarning ustunligi ularning 
soddaligi va katta aniqlikda o‘lchashda ishonchliligidadir.