Mavzu: Boshqaruv fuksiyasi

2.Boshqaruv vazifalari.
Boshqaruvning jarayon sifatida mohiyati uning vazifalarida ifodalanadi. Boshqaruv vazifalari deganda, boshqarish bo‘yicha ma’lum masalalarni hal etishga qaratilgan harakat yig‘indisi tushuniladi.
Boshqaruv vazifalari, avvalo, boshqariluvchi obyektning o ‘ziga xos
xususiyatidan kelib chiqadi. Ishlab chiqarish tarkibiga mos ravishda
quyidagilarni aks ettiruvchi vazifalar mavjud bo‘ladi:
• iqtisodiyotning tarm oq tarkibi;
• uning hududiy tarkibi;
• ishlab chiqarishning alohida unsurlarini.
Milliy xo‘jalikning tarmoq tarkibi boshqaruv oldiga m oddiy ishlab chiqarishni boshqarish va nom oddiy ishlab chiqarishni boshqarish kabi vazifani qo’yadi. Birinchi soha tarkibida ishlab chiqarish va muomala sohalarini boshqarishni ajratadilar. Ishlab chiqarish sohasini boshqarishga sanoat va uning tarm oqlarini boshqarish, qurilishni, transport,aloqani boshqarish vazifalari;
muomala sohasini boshqarish vazifalariga — savdoni, moliya, moddiy-texnika ta’minot sohalarini boshqarish vazifalari esa fan, madaniyat, ta’lim sohalarini boshqarishni qamrab oladi.
Ishlab chiqarishni boshqarish vazifalarining hududiy tarkibiga respublika, viloyat, shahar, tuman miqyosidagi boshqaruv vazifalari kiradi. Ishlab chiqarishning boshlang’ich bo’g‘ini — korxonani boshqarish muhim vazifadir. Boshqaruv vazifalari boshqaruv tashkilotlari, bajaruvchilar va boshqaruv apparati vazifalarini belgilab beradi. Boshqaruv jarayonini bajariladigan vazifalar b o ‘yicha tahlil etish har bir vazifada ish hajmi, boshqaruvchi xodim lar sonini aniqlash va nihoyat boshqaruv apparati tarkibini loyihalash uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Boshqaruv tashkilotining asosiy va aniq vazifalari ajratiladi. Asosiy vazifalar har bir korxona va boshqaruvning barcha darajasi uchun xosdir. Ular jumlasiga quyidagilar kiradi:
a) marketing;
b) biznes-reja;
d) tartibga solish;
e) tashkil etish;
f)rag‘batlantirish;
g) nazorat va hisob;
h) undash;
i) rejalashtirish.
Marketing — bu korxonani iste’molchi bilan bozor orqali bog‘lovchi eng muhim bozor m unosabatlari va axborot oqimlari to’plamidir.
Marketing tarkibiga bozorni o'rganish, iste’molchilar buyurtmalariga ko‘ra tovarlar turlarini rejalashtirish, tovarlam i bozorga chiqarish, reklama, tovar va xizmatlarni ishlab chiqarishdan iste’molchiga yetkazish bilan bog‘liq tadbirkorlik faoliyati kiradi. Bozor u yoki bu tovarga bo’lgan talabni lakmus qog‘ozi singari aks ettiradi. Bozor taklif etilgan tovarni yo qabul etadi yoki inkor qiladi.
Bozor iqtisodiyotida iqtisodiyotni boshqarish m arketingni ishlab chiqarish siklining so‘ngida emas, boshida bo’lishini taqozo etadi, chunki boshqaruv qarorlarini qabul qilish asosida ishlab chiqarish imkoniyatlari emas, balki bozor talablari, xaridorlarning mavjud va istiqboldagi ehtiyojlari yotadi. Agar markazlashgan, ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan boshqaruvda bozorga ishlab chiqarishning oxirgi nuqtasi sifatida qaralgan bo'Isa, bozor iqtisodiyotiga o'tilishi bilan bozor talablari ishlab chiqarish bosqichining boshidayoq hisobga olinishi zarur. Bozor ishlab chiqarish ko’lamini belgilovchi, butun boshqaruv jarayoniga ta’sir etuvchi kuchga aylanadi.
Biznes-reja — bu ijodiy loyihalashtirish, istiqbolni belgilashdir. Biznes-rejalarda iqtisodiy strategiya belgilanadi, kelajakda rivojlanish yo‘llari va vositalari aniqlanadi, tarkibiy siyosat, ijtimoiy rivojlanish miqyoslari belgilanadi.
Tashkil etish — bu boshqariluvchi tizim ning texnik, iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa kichik tizim lam i tartibga solish jarayonidir. Tashkil etish maqbul tuzilm alar tashkil etish, tizim tarkibiy qismlari o ‘rtasidagi qismlari to’g‘risida qoidalarni yaratish, lavozim majburiyatlari, barqaror iqtisodiy normativlarni belgilashni qamrab oladi.
Tartibga solish (koordinatsiya qilish) - bu boshqarishning barcha boshqa vazifalari uning texnik, iqtisodiy, ijtimoiy, tashkiliy masalalarini ham da boshqaruvchi tizimidagi turli-tum an aloqalarni muvofiqlashtirish jarayonidir. Bu o’zaro uzviylikni o’rnatish, belgilangan me’yor va nonmativlardan cheklanishlarning oldini olishdir.
Rag'batlantirish — bu manfaatlami va keng demokratlashtirish, inson omili faolligini oshirish asosida manfaatlar vositasida boshqarishdir.
Nazorat va hisob — boshqariladigan tizim m a’lum maqsadga erishishga qaratilgan inson faoliyatining sabablari va mexanizmini o’rganadi. Undash kishilar faolligi bilan ular ega bo’lgan tajribaning moslashishi natijasida shaxsiy va guruhiy ehtyojlarini qondirishga qaratilgandir.
Boshqarishning aniq maxsus vazifalari boshqaruv mehnati taqsimoti natijasi bo’lib, aniq mazmunga egadir. Korxona miqyosida boshqaruvning quyidagi maxsus vazifalarini ko‘rsatish mumkin:
a) asosiy ishlab chiqarishni boshqarish;
b) yordam chi ishlab chiqarishni boshqarish;
d) mahsulot sifatini boshqarish;
e) mehnat va ish haqini boshqarish;
f)kadrlar, ta ’m inot, moliya va kredit, jam oa ijtimoiy rivojlanishini boshqarish;
g) marketingni boshqarish.
Boshqarishning har bir maxsus vazifasi majmuyi jihatidan majmua bo’lib, o’z tarkibida boshqaruvning umumiy vazifalarini qamrab oladi.
Masalan, ishlab chiqarishni ilmiy-texnik jihozlashni boshqarish vazifasi tarkibiga reja, tashkil etish, tartibga solish, rag'batlantirish, nazorat kiradi. Barcha vazifalar bir-biri bilan uzviy bog'liqdir. Boshqaruv vazifalarining tarkibi va mazmunini aniqlashga yetarli darajada e’tibor bermaslik boshqaruv ta ’sirining bo'shashib ketishiga sabab bo'ladi.
Boshqaruv va uning vazifalari samaradorligi kishilar mehnat intizomi, tashabbuskorlik va omilkorlik, yangilikka intilish va tashkilotchilik qobiliyati bilan uzviy bog'liqdir.