Мавзу: болаларда диқҚатсизлик ва гиперактивлик диагностикаси ва психокоррекцияси

ХУЛОСАЛАР 
Битирув малакавий ишимизда аниқ диагноз қилинган болалар эмас, 
балки синф раҳбарининг хулосасига кўра диққат етишмаслиги ва 
гиперактивликка хос хусусиятли болаларни кузатиш ва тажриба асосида 
ўрганиб, шу тадқиқот юзасидан ўрганган назарий материаллар асосида 
муайян хулосаларга келдик. 
Диққат етишмовчилиги синдроми ва гиперактивлик жуда кўп 
муаммоларни келтириб чиқаради. Клиник тадқиқот маълумотлари шуни 
кўрсатадики, диққат етишмовчилиги синдроми ва гиперактивлик мавжуд 
бўлган шахсларда мактабда ўқишни ташлаб кетиш (32-40 фоиз), олий ўқув 
юртида ўқишни тугатмай кетиб қолиш (5-10 фоиз), кам дўстларга эга бўлиш 
(50-
70 фоиз), ишнинг уддасидан чиқа олмайди (70-80 фоиз), антисоциал 
фаолиятга берилиб қоладилар (40-50 фоиз), кўпроқ чекадилар ва 
наркотикларни истеъмол қиладилар.
Бизнинг кузатишларимиз шуни кўрсатдики, афсуски кўпчилик бу 
синдром ҳақида бирор бир маълумотга эга эмас. Айниқса бошланғич синф 
ўқитувчилари ва ота-оналарнинг мазкур синдром ҳақида маълумотларининг 
йўқлиги болаларда диққат етишмовчилигининг авж олиб кетиши ва қўпол 
бузилишларга ўсиб ўтишига сабаб бўлар экан. Уларнинг хатти-ҳаракатлари 
бошқа одамларникига ўхшамайди. Уларнинг шахсий фикрича, «ғалати, 
безори» ўқувчилар билан ҳамкорлик қилишга хоҳиши йўқ эканлигини қайта-
қайта таъкидлайдилар, махсус мактабларда ўқитишни, диққат 
етишмовчилиги синдроми ва гиперактивлик мавжуд болалар билан 
индивидуал ишлаш масъулиятли педагогларнинг ҳам зиммасида эканлигини 
инкор этадилар. Яъни бу болалар психиатр назоратида бўлиши керак, деган 
хулосага келдилар. 
Диққат етишмовчилигининг гиперактив-импульсив шаклида мазкур 
синдром билан хасталанган болаларда; а) импульсивлик; б) хулқ-атвор 
реакцияларини тормозлашдаги мураккабликлар; в) хатти-ҳаракатларни 
режалаштиришни олдиндан белгилай олмаслик эвазига хулқ-атворнинг 

---

63 
экстремал шаклларига ўсиб ўтиш хавфи юқорилиги; г) йўл-транспорт 
ҳодисалари хавфининг юқорилигидан ташқари, диққатнинг етишмовчилиги 
синдроми ва гиперактивлик чекиш, алкогол ва психоактив моддаларни 
суистеъмол қилиш ҳамда хавфли жинсий тасаввурнинг жуда эрта 
уйғониши; д) диққат етишмовчилиги синдроми ва гиперактивлик билан 
хасталанган болаларнинг 25 фоизида ўғрилик ва талончилик каби асоциал 
хулқ-атвор шакллари аниқланган.
Тиббий-ижтимоий оқибатларнинг хусусиятлари шундай хулоса қилиш 
имконини берадики, диққат етишмовчилиги синдроми ва гиперактивликка 
нисбатан жиддий қарашнинг ўзи камлик қилади. Чунки лонгитюд 
тадқиқотлар натижалари бўйича диққат етишмовчилиги синдроми ва 
гиперактивлик мавжуд мижозларнинг 60 фоизда ёш улғайиши патологик 
ҳолатнинг симптоматикаси сақланади ва кучайиб бораверади, лекин улар 
шахслилик, эмоционал ва эмоционал-иродавий бузилишлар кўринишида 
намоён бўлади. 
Шу туфайли бизнинг назаримизда бундай болалар билан 
психокоррекцион ишлардан ташқари таъсир ўтказишнинг (ишонтириш, 
рағбатлантириш, ижобий мотивлар уйғотиш ва уларнинг барқарорлигини 
таъминлаш, мустақил фикрлашга имкон яратиш, ибрат, яққол ҳолат 
мисолида ўта ҳаракатчанликни камайтириш) ҳамкорлик фаолиятини 
уюштиришнинг индивидуал ва гуруҳий шаклларидан фойдаланиш, вазиятни 
ҳисобга олиш лозим.