Mavzu Bolalar psixologiyasi o’quv fani sifatida. Fanning asosiy kategoriyalari

1.3. Fanning asosiy kateroriyaari

Bolalar peixologiyasi fanining asosiy kategoriyalari, ya'ni tu­shunchalari qatoriga quyidagilar kiradi: «yosh» , «bolalik», «taraqqiyot», «ósish» , «determinizm», «geteroxronlir”, «tizimlilik». Albatta, fan­nin kategoriyalari faqat bu tushunchalar bilan cheklanmaydi. Asosiy kategoriyalar jumlasiga bulardan tashqari, «taraqqiyotning ijtimoiy vaziyati» , «etakchi faoliyat tipi» va boshqa bir qatop tushunchalarni ki­ritish mumkin. Bu tushunchalar psixologiya sohasidagi ilg’or tadqqiqotlar natijasida shakllangan va fanga olib kirilgan. Bolalar psixologiyasi fanini órganish ma'lum ma'noda ushbu fanning katego­riyalarini ózlashtirishdan iborat. Quyida biz bolalar psixologiyasi fanining ayrim asosiy kategoriyalari xususida alohida tuxtalib utamiz:

Bolalik-ontogenezning dastlabki davrlarini belgilash uchun (tug’ilgandan usmirlikkacha bo’lgan davrni belgilash uchun) qo’llanadigan tushuncha. Yosh davrlarining an'anaviy tasnifiga ko’ra bolalik:

• 
  Go’daklik (tug’ilgandan 1 yoshgacha);
  
• 
  Ilk bolalik (1 yoshdan 3 yoshgacha);
  
• 
  Mak­tabgacha yosh (3 yoshdan 6-7 yoshgacha);
  
• 
  Kichik maktab yoshi (6-7 yoshdan 10-11yoshgacha) davrlarini óz ichiga oladi. Bolalik - jadal psixik taraqlqiyot davridir.
  

Taraqqiyot - narsa yoki xodisalarning vaqt ótishi bilan muqdor va sifat jixatdan ózgarishi natijasida yuqoriroq darajaga ko’tarilishi.

Psixika tarqqiyoti – tug’ilgandan boshlab yosh davrlari ótishi bilan psixika faoliyatining takomillashishidir. Psixik taraqqiyot bolaning insoniyat tarixi davomida to’plangan bilim va tajribalarni ózlashtirishi hamda shaxs sifatida shakllanib borishi jarayonidan iborat.

Yosh-individ psixik taraqqiyotining aniq vaqt chegarasiga ega bulgan bosqichi. Psixik taraqqiyotning har bir bosqichida individda muayyan fiziologik va psixologik ózgarishlar kuzatiladi. Odatda psi­xologiyada xronologik va psixologik yosh ajratiladi. Xronologik yosh inson tugilgandan boshlab necha yosh yashaganini ifodalaydi. Psixologik yosh esa inson psixik rivojlanish darajasini aks ergirib, ko’pincha aqliy yosh deb ataladi. Aqliy yosh turli yoshdagi odamlar uchun muljallangan maxsus test topshiriqlari orqali aniqlanadi. Aqliy yoshning xronologik yoshga nisbati bola psixik taraqqiyotining o’ziga xos ko’psatkichi-intellektual rivojlanish koeffitsientini xosil qiladi, bu koeffitsient ingliz tilidan IQ xarflari orqali belgila­nadi.