Mavzu: Biznes faoliyatining mulkiy asoslari. Reja: Mulk huquqi biznes huquqining asosi sifatida

Xususiy mulkning joriy kilinishi bilan fuqarolarning huquq layoqati doirasi kengaydi.
Endi ular faqat shaxsiy moddiy va madaniy extiyojlarini ta’minlash uchun emas, balki xususiy mulk asosida turli tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishga va ishlab chikarish jarayonida fakat o’z mexnati emas, balki yollanma mexnatni jalb qilish va uning uchun kerak bulgan kurol-vositalarga ega bulish, ularni ijaraga berish yuli bilan kushimcha daromadlar olish kabi huquqlardan foydalanishlari mumkin.
Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun iqtisodiy manba sifatida xususiy mulk bilan bir katorda ommaviy (davlat) mulk xam katnashadi. Ommaviy mulk tushunchasi davlatning barcha fuqarolariga va shuning bilan birga xar bir fuqarosiga tegishli bulgan mulk ma’nosini beradi.
Mulk huquqi - shaxsning o’ziga karashli mol-mulkka o’z xoxishi
bilan va o’z manfaatlarini ko’zlab egalik qilish, undan
foydalanish va uni tasarruf etish, shuningdek o’zining mulk
huquqini, kim tomonidan bulmasin, xar qanday bo’zishni bartaraf
ETISHNI talab QILISH huquqidan iboratdir.


Ommaviy mulk davlatga tegishli mulkdan iborat bulib, u ikki xil kurinishda, ya’ni O’zbekiston Respublikasi mulki va munitsipal mulkdan tashkil topadi.
Tadbirkorlik faoliyati umumiy mulk, ya’ni bir necha fuqarolar va yuridik shaxslarga tegishli bulgan mol-mulk asosida xam amalga oshirilishi mumkin. Umumiy mulk birgalikdagi va ulushli mulkdan iborat bulishi mumkin.
Mulkiy huquq ob’ektlari - O’zbekiston Respublikasi xududidagi er, er osti boyliklari, ichki suvlar, xavo xavzasi, usimlik va xayvonot dunyosi, imoratlar va inshootlar, maxsulotlar, turar joy va kvartiralar, maxsulot belgilari, sanoat namunalari, ixtirolar, foydali modellar, sanoat namunalari, integral mikrosxemalarning topologiyasi, seleksiya yutuklari, maxsulot belgilari va xizmat kursatish belgilari, asbob- uskunalar, moddiy va ma’naviy madaniyat buyumlari, pullar, kimmatli kogozlar va boshqa mol-mulklar; insonning mexnat qilish kobilpyati.
Mulk huquqi egalari xar birining, ularga tegishli bulgan umumiy mol-mulkdagi ulushlari (xissalari) anik belgilab kuyilgan bulsa, bunday mulk ulushli mol-mulk deyiladi. Ulushli mol-mulkda qonunga asosan yoki ishtirokchilarning kelishuvi bilan ularning ulushlari anik belgilab kuyilmagan bulsa, ulushlar teng deb xisoblanadi.
Umumiy koidaga asosan birgalikdagi mulkka uning egalari
birgalashib egalik kiladilar va foydalanadilar. Lekin ular o’zaro kelishib, boshqacha tartib uriatgai bulishlari xdm mumkin. Bunday mulkni tasarruf qilishda uning egalarining roziligi talab kilinadi.
Tadbirkorlik faoliyati rivojlanishining ta’siri ostida birgalikdagi mulk huquqi ishtirokchilarining xar biriga ularning barchasining roziligi bilan ushbu mol-mulk yo’zasidan bitimlar to’zish huquqi beriladi. Masalan, er-xotinga umumiy birgalikdagi mulk huquqida tegishli bulgan mol-mulk negizida oilaviy tadbirkorlik amalga oshirilayotganda, ish muomalalarida er-xotin nomidan erning yoki xotinning roziligi bilan ulardan biri ishtirok etadi, bu rozilik yakka tartibdagi tadbirkor ruyxatdan utkazilayotganda tasdiklangan bulishi lozim.
O’zbekiston Respublikasi fuqarolari, jamoalar, ularning birlashmalari, jamoat tashkilotlari va diniy tashkilotlar, fuqarolarning oilaviy va o’zga birlashmalari, maxalliy o’zini o’zi boshqarish idoralari, xalk deputatlarining barcha bugindagi Kengashlari xamda ular vakolat bergan davlat boshqaruvi idoralari, boshqa davlatlar, xalkaro tashkilotlar, boshqa davlatlarning yuridik shaxslari va fuqarolari, fuqaroligi bulmagan shaxslar mulkiy huquq sub’ektlaridir. Bir necha yuridik shaxslar va fuqarolar aynan bitta mulkning sub’ektlari bulishi mumkin.