Mavzu: Bir jinsli izotrop dielektriklarda yorug`lik tezligi. Elektromagnit to`lqinning energiya zichligi. Yorug`likning intensivligi

Mavzu: Bir jinsli izotrop dielektriklarda yorug`lik tezligi. Elektromagnit to`lqinning energiya zichligi. Yorug`likning intensivligi.
Yorug`lik o`tadigan muxit optic bir jinsli va optic bir jinsli bo`lmagan va butun xajmi bo`yicha doiymiy bo`lgan muxitga aytiladi.
Optik bir jinsli bo`lmagan muhit deb- sindirish ko`rsatkichi doiymiy bo`lmay , bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga muntazam o`zgarib turuvshi muxitga aytiladi.

Biz yorug`likning yutilish mavzusida yorug`lik to`lqinlarining muxit orqali o`tganda elektronlarning majburiy tebranishi haqida fikr yuritdik. Bu tebranish natijasida paydo bo`ladigan ikkilamchi to`lqinlarni yorug`lik to`lqini olib kelayotgan energiyasining bir qismini dastlabki yo`nalishdan chetga sochib yuboradi. Bu sochilgan energiya shu muhit moddasi uchun talluqli bo`lmagan nurlanish tarzida namayon bo`ladi, ya`ni sochiladi.
Agar muxit mutloqo bir jinsli bo`lsa, yorug`likning to`lqin frontida bir- biridan biror 1 masofada turgan muxit zarrachasining ikkitasidan chiqayotgan nurlar bir- birini sindiradi, chunki ular kogirent bo`lib yillar davomida uchrashadi va interfernsiya natijasida bir-birini so`ndiradi. Demak, optic bir jinsli muhitda hosil bo`lgan ikkilamchi to`lqinlarning kogirent bo`lishi yorug`lik sochilmasligining zaruriy shartidir.
Yorug‘lik intensivligi nima? Birlik vaqt ichida yuza birligidan o‘tayotgan yorug‘lik oqimi.
1907 yilda L. I. Mandelshtamning ko`rsatganidek yorug`likning sochilishi faqatgina sindirish ko`rsatkichi bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga muntazam bo`lmagan xolda o`zgaruvchi bir jinsli bo`lmagan muxitdagina vujudga keladi. Real muxitlarda optic bir jinslimasliklarning bo`lishi yorug`likning baʼzi xollarda intensiv va baʼzi xollarda esa zaifrok sochilishiga olib keladi. Bunday muxitlar optik xira muxitlar deyilib, bunga tutun, tuman, emulsiyalar, kolloid eritmalar, xira shishalar kiradi.

Agar muxit bir jinsli bo`lsa uning teng xajmlarida bir xil o`lchamli zarrachalar son i xam bir xil buladi. Zarrachalarning o`lchamlari xar xil bo`lishi bir jinslimasliklarni keltirib chikaradi. Bunday zarrachalarning o`lchamlari tulqin uzunligidan juda katta bulsa (r  ), sochilgan ikkilamchi nurlar kogorent bo`lmaydi va ular bir birini interferensiyalamaydi. Shuning uchun optic bir jinslimas muxit yoruglikni xamma tomonga sochadi
Ko`zga ko`rinadigan yoruglik tulkin uzunligiga nisbatan zarrachalar o`lchami kichik ya`ni, r   yoki r  ( 0,10,2 )  bo`lgan xolda zarrachalarda bo`lgan sochilishni birinchi bo`lib (1869 yilda) laboratoriya sharoitida Tindal aniklagan edi, shuning uchun yoruglikning sochilish xodisasi tindal – effect deb xam yuritildi. Tindal kolloidli eritmalarda, shuningdek , gazlarda yoruglikning tarkalishini kuzatish buyicha tajribalar kilib kurdi va sochiluvchi nurning qutblanganligini kayd qildi.
Keyingi tajribalar, xech qanday begona muallah zarralar bo`lmagan , yaʼni birinchi qarashda mutlaqo bir jinsli bo`lgan modda, bulsa , sochilish shuncha katta bo`lar ekan. Bu xol, begona aralashmalardan mutlaqo tozalangan moddalarda xam o`z – o`zidan yorug`lik sochilishini yuzaga keltiruvchi optikaviy mikroskopik nobirjinsliliklar zichlik flyuktuatsiyasi ekanligi ko`p sonli tekshirishlar natijasida aniqlandi. Zichlikning juda kichik xajmdagi flyuktuatsiyalari (tebranishlari) shu modda tashkil topgan atom, molekula va boshka zarralarning xaotik issiqlik xarakati natijasida yuzaga keladi. Issikliq xarakati qancha intensiv bo`lsa, flyuktuatsiya shuncha katta qiymatga ega buldi. Bundan temperature ortishi bilan yorug`lik sochilish intensivligi xam ortadi, degan xulosa kelib chiqadi, bu xol tajribada xam kuzatiladi. Muxit molekulasining issiklik xarakati tufayli yuzaga kelgan yorug`likning sochilishi yorug`likning molekulyar sochilishi deb ataladi. Yoruglik sochilini xuddi tekshirish uchun yorug`likning molekulyar sochilishi katta axamiyatga egadir.
Masalan: yorug`lik dastasining xira muxit – mayda zarrachali tutun to`ldirilgan xavo qatlami yoki sut tomizilgan suvli idishdan utganda bunday sochilishni kuzatish mumkin, idishning yon tomonidan kuzatish mumkin.
Xira muxit orqali yorug`lik dastasi o`tganda yon tomondan xavorang ko`rinadi, agar qalinrok xira muxit olinsa qizilroq ko`rinadi, yaʼni sochilish katta to`lkin uzunlikli soxaga o`tadi. Bunday muxitlarda sochilgan yorug`lik tulqini uzunligining mayda zarrachalardan sochilish konuniyatini 1899 yilda Reley aniklagan. Reley dastlabki yorug`lik tabiiy yorug`lik bo`lgan xol uchun I  ekanini aniqladi, yaʼni, sochilgan yorug`likning intensivligi to`lqin uzunligining to`rtinchi darajasiga teskari proporsionaldir. Demak  ortishi bilan sochilgan yorug`lik intensivligi I keskin kamayib boradi.
Savollar:

1. 
   Inson sezadigan yorug`lik to`lqin uzunligi?
   

A)(0.38-0.77)*10^(-6)
B) (0.38-0.77)*10^(-11)
C) (0.39-0.77)*10^(-21)
2. Yorug`lik nuri ……. to`qindir
A) Elektromagnit
B) Monoxromatik
C) ko`ndalang
3.Yorug`likning muhitdagi tezligi?
A)
B)
C)
4.Muhitda to`lqin uzunligi?
A)
B)
C)
5.Muhitning absolyut ko`rsatkichi?
A)
B)
C)