Mavzu: Bir bosh bo‘lakli gaplar

MAVZU: Kesim ergash gapli qo‘shma gaplar .

MAQSAD: Kurs tinglovchilarini kesim ergash gapli qo‘shma gaplar haqidagi ma’lumotlarga ega bo‘lishlari ko‘zda tutiladi.

KUTILADIGAN NATIJA: Kurs tinglovchilarini kesim ergash gapli qo‘shma gaplar haqidagi ma’lumotlarga ega bo‘lishlari kerak.

Zarur jihozlar: gazeta, jurnal,yangi adabiyotlar , plakat va videoproyektor

mavzuning texnologik xaritasi

Fan: : O‘zbek tili grammatikasining nazariy masalalari Mavzu: Kesim ergash gapli qo‘shma gaplar Soatlar soni: 2 soat
Mavzuning qisqacha ta’rifi (Davlat talablariga asosida) Kesim ergash gapli qo‘shma gaplar- bosh gap tarkibidagi kesim vazifasida qo‘llangan ko‘rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi ergash gap . Kesim ergash gap bosh gapga ko‘rsatish olmoshi tarkibidagi –ki yuklamasi yordamida bog‘lanadi . –ki yuklamasi bosh gapning kesimi tarkibida keladi . M : Qizig‘i shundaki , shu ko‘rinishiga ovozi muloyim edi .
O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi Metod: Og‘zaki bayon qilish, “Aqliy hujum” metodi, davra suhbati, o‘zaro tajriba almashish, Vositalar (texnik va didaktik): tarqatma materiallar, savollar, prezentatsiya slaydlari, skoch, marker, flipchart, videoproektor. Nazorat: Og‘zaki nazorat, o‘z-o‘zini nazorat qilish, savol javob. Baholash: Rag‘batlantirish Dars shakli : kichik ma’ruza, suhbat, savol-javob
Nazariy mashg‘ulotning maqsad va vazifalari:
Maqsad: Kurs tinglovcilariga kesim ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot berish ko‘zda tutiladi		Vazifalar: Ta’limiy savol: «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning maqsad va vazifalari nimalardan iborat? Tarbiyaviy savol: Milliy dasturni amalga oshirishda o‘qituvchilarning tutgan o‘rni? Rivojlantiruvchi savol: Bugungi kunda o‘qituvchi qanday bo‘lishi kerak ?
Kutilayotgan natijalar:
Nazariy mashg‘ulot yakunida tinglovchi bilib oladi ( Bilim): Kesim ergash gapli qo‘shma gaplar- bosh gap tarkibidagi kesim vazifasida qo‘llangan ko‘rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi ergash gap . Kesim ergash gap bosh gapga ko‘rsatish olmoshi tarkibidagi –ki yuklamasi yordamida bog‘lanadi . –ki yuklamasi bosh gapning kesimi tarkibida keladi .		Qaysi savollar beriladi: Ona tili o‘qitishning eng muhim vazifalari? Kadrlar tayyorlash milliy modeli?
Nazriy mashg‘ulot yakunida tinglovchi bilib oladi ( Ko‘nikma): Kesim ergash gapli qo‘shma gaplar-bosh gap tarkibidagi kesim vazifasida qo‘llangan ko‘rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi ergash gap . Kesim ergash gap bosh gapga ko‘rsatish olmoshi tarkibidagi –ki yuklamasi yordamida bog‘lanadi . –ki yuklamasi bosh gapning kesimi tarkibida keladi .		Qaysi savollar beriladi: Uzluksiz ta’lim va turlari? Kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash nimaga qaratilgan?
Amaliy mashg‘ulot yakunida tinglovchi bilib oladi ( Malaka): Kesim ergash gapli qo‘shma gaplar- bosh gap tarkibidagi kesim vazifasida qo‘llangan ko‘rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi ergash gap . Kesim ergash gap bosh gapga ko‘rsatish olmoshi tarkibidagi –ki yuklamasi yordamida bog‘lanadi .		Qanday topshiriqlar beriladi? Kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari nimalardan iborat?
Dars jarayoni va bosqichlari:
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni		metodi	Vaqt (daqiqa)
1-bosqich: tashkiliy qism.	Davomatni aniqlash		Xotira mashqi	5
2-bosqich: Refleksiya. Ehtiyojlarni aniqlash	Mavzu bo‘yicha savol-javob orqali tinglovchilarning ushbu mavzuga tayyorligi va ehtiyojlari aniqlanadi		savol-javob	10
3-bosqich: Mavzu bayoni	Mavzuni reja asosida yoritish: Dastur maqsadi va vazifalari. Kadrlar tayyorlash milliy modeli. Uzluksiz ta’lim va turlari. Kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari.		Slaydlar asosida kichik ma’ruza. Aqliy hujum O‘zaro tajriba almashish	10 10 10 5
4-bosqich: Mustahkamlash:	Kurs tinglovcilariga kesim ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot berishda interfaol o‘yinlar va zamonaviy o‘qitish metodlardan foydalaniladi		Guruhlarda ishlash.	10
5-босқич: Baholash. Dars yakuni	Xulosa (savol-javob, fikr mulohazalar va takliflar)		Guruhlarni baholash Savol-javob	10 5
6-bosqich: Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar (uyga vazifa)	Mavzuga oid savollar Tegishli adabiyotlar tavsiya qilinadi.		Og‘zaki	5

Nazariy mashg‘ulotning borishi:

1-bosqich: O‘qituvchi mavzuni tanishtiradi. Mashg‘ulotga zarur bo‘lgan jihozlar bilan ta’minlash

2-bosqich:

3-босқич. Mavzuni reja asosida yoritish:

Slaydlar yordamida kichik ma’ruza., o‘quvchilarning nutqini o‘stirishning eng muhim vazifalardan biri ekanligi. Pedagog faoliyati birinchi navbatda shaxs imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishdan iboratligi, uning bilim va malakalarini vatan ravnaqi va taraqqiyoti uchun yo‘naltirishga qaratilishi.

4-bosqich: Mustahkamlash Kurs tinglovcilariga kesim ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot berishda interfaol o‘yinlar va zamonaviy o‘qitish metodlardan foydalaniladi

5-bosqich: Savol – javob asosida o‘qituvchining mavzuni mustahkamlash bo‘yicha xulosasi bayon qilinadi

6-bosqich: O‘qituvchi mashg‘ulot yakunida umumiy xulosalar bildiradi va adabiyotlar tavsiya qiladi.

Kesim ergash gapli qo‘shma gaplar-

bosh gap tarkibidagi kesim vazifasida qo‘llangan ko‘rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi ergash gap .

Kesim ergash gap bosh gapga ko‘rsatish olmoshi tarkibidagi –ki yuklamasi

yordamida bog‘lanadi . –ki yuklamasi bosh gapning kesimi tarkibida keladi .

M : Qizig‘i shundaki , shu ko‘rinishiga ovozi muloyim edi .

Toleim shulki , jahonda bir guliston tanladim .

Buning natijasi shu bo‘ldiki , To‘laganning qanshariga musht tushdi .

Kesim ergash gapli qo‘shma gapni sodda gapga aylantirsak , ergash gap

butunisicha sodda gapning kesimi bo‘lib keladi .

M : Vatanni sevishimning boisi sho‘qi , u mening kindik qonim to‘kilgan muqaddas zamin . – Vatanni sevishimning boisi u mening kindik qonim to‘kilgan zamin ekanligi .

Maslahatim shulki , bugun o‘zga bir go‘shaga chekining .- Maslahatim bugun o‘zga bir go‘shaga chekining .

Test savollari:

.Bog‘lovchi vositalarisiz bog‘langan qo‘shma gapni toping

Aqllilar ko‘p, aql ishlatadigan oz.

dononi sharmanda qildim-ku, dedi.

G‘ururga berilmish maqtanchoq nodon.

S. fanning ibtidosi-aql, aqlning ibtidosi esa sabr-toqatdir.

kitob,inson undan foydalana bilar ekan, beqiyos kuchdir.

2. teng bog‘lovchilarning turlari qaysi qatorda to‘g‘ri berilgan.

6ta B) 5ta C) 3ta D) 2ta

3. Nisbiy so‘zli qo‘shma gapni toping.

Mana bahor nishonasi hidla sog‘ingandirsan.

Binafsha qo‘ldan qo‘lga o‘tdi.

S. Kech kirib keluvchilarning oyog‘i uzilishi bilan , u ko‘chaga chiqdi.

D.Kimki ajdodlar yaratgan boyliklarni bilmasa, demak u nafosatdan bebahra yashagan.

4.Qo‘shma gap oxirida undov belgisi qo‘yish haqidagi to‘g‘ri ko‘rsatmani aniqlang.

Qo‘shma gap tarkibidagi barcha gap undov bo‘lsa.

Qo‘shma gap tarkibida undov ishtirok etsaG‘

S. Qo‘shma gap bosh bo‘laklari undov bilan ifodalansa.

D. Qo‘shma gap tarkibidagi sodda gaplarning biri undov gap bo‘lsa.

5. Pitorik so‘roq gapda berilgan to‘g‘ri ta’rifni aniqlang.

So‘roq mazmunini bildirgan gap.

Mazmunidan tasdiq, ma’lum xabar mazmuni aniqlanib turadigan so‘roq gaplar.

S. So‘roq gaplar kuchli his-hayajon bilan aytilsa.

D.Gapning oxirida so‘roq belgisi ishlatiladigan gaplar.

6.Kengaygan birikma qaysi qatorda to‘g‘ri berilgan.

Ega, kesim. B) To‘ldiruvchi, hol,aniqlovchi.

S. Kesim,ega,to‘ldiruvchi,yol,aniqlovchi. D. ega,hol,kesim.

7.Murakkab qo‘shma gap to‘gri ko‘rsatilgan qatorni toping.

Oqsaqol o‘tirdi,kotib unga choy uzatdi va o‘zi Xolmurod bergan qog‘ozni o‘qimoqcihi bo‘ldi.

Kech kuz kelishi bilan sovuq boshlandi. S. Bahor qushlari uchib kela boshladi.

D.Yangi maktab binosi qurilgach, barcha o‘quvcyilar maktabga qatnay boshlashdi.

8. Zidlov bog‘lovchilari qatnashgan qatorni toping.

Ammo,lekin,biroq. B) Kim,qanday,shunday.

Bahor,yer,kuz,qish. D) Havo,bulut,suv.

9.Qaysi qatordagi bog‘lovchilarda ko‘tarinrilik kitobiy uslub bo‘yog‘i mavjud.

A.Ammo,lekin,biroq. B.Zero,zeroki,zotan.

S.Chunki, shuning ucyun. D.-ham-ham, goh..goh.

10.Qaysi gapda ega sifat bilan ifodalangan

A.undan yoqimli va shirin hid kelardi

B.Iste`dodli adib ko‘p nasriy va dramatik asarlar yozdi

S,Soddalik kamtarlik alomati

.D.Ubiz bilan ketishi lozim

E.Bahor keldi
MAVZU: Ega ergash gapli qo‘shma gaplar

MAQSAD: Kurs tinglovcilariga kesim ega ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot berish ko‘zda tutiladi .

KUTILADIGAN NATIJA: Kurs tinglovcilariga kesim ega ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy ma’lumotlarga ega bo‘lishlari kerak.

Zarur jihozlar: gazeta, jurnal,yangi adabiyotlar , plakat va videoproyektor

Mavzuning texnologik xaritasi

Fan: O‘zbek tili grammatikasining nazariy masalalari Mavzu: Ega ergash gapli qo‘shma gaplar Soatlar soni: 2 soat
Mavzuning qisqacha ta’rifi (Davlat talablariga asosida) Ega ergash gapli qo‘shma gaplar –bosh gap tarkibida ega vazifasida qo‘llangan ko‘rsatish olmoshini izohlab keluvchi ergash gap . Bunday ergash gap bosh gapga nisbiy so‘zlar yoki bosh gap kesimi tarkibida qo‘llanuvchi – ki yuklamasi yordamida bog‘lanadi .
O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi Metod: Og‘zaki bayon qilish, “Aqliy hujum” metodi, davra suhbati, o‘zaro tajriba almashish, Vositalar (texnik va didaktik): tarqatma materiallar, savollar, prezentatsiya slaydlari, skoch, marker, flipchart, videoproektor. Nazorat: Og‘zaki nazorat, o‘z-o‘zini nazorat qilish, savol javob. Baholash: Rag‘batlantirish Dars shakli : kichik ma’ruza, suhbat, savol-javob
Nazariy mashg‘ulotning maqsad va vazifalari:
Maqsad: Kurs tinglovcilariga kesim ega ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot berish ko‘zda tutiladi		Vazifalar: Ta’limiy savol: «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning maqsad va vazifalari nimalardan iborat? Tarbiyaviy savol: Milliy dasturni amalga oshirishda o‘qituvchilarning tutgan o‘rni? Rivojlantiruvchi savol: Bugungi kunda o‘qituvchi qanday bo‘lishi kerak ?
Kutilayotgan natijalar:
Nazariy mashg‘ulot yakunida tinglovchi bilib oladi ( Bilim): Gap qismlari nisbiy so‘zlar yordamida bog‘langanda , ergash gap kesimi shart mayli (-sa) shaklidagi fe`llar bilan ifodalanadi va ergash gap bosh gapdan oldin keladi . Gap qismlari -ki yordamida bog‘langanda esa ega ergash gap bosh gapdan keyin keladi .Savol hamisha ergash gapdan bosh gapga beriladi .		Qaysi savollar beriladi: Ona tili o‘qitishning eng muhim vazifalari? Kadrlar tayyorlash milliy modeli?
Nazriy mashg‘ulot yakunida tinglovchi bilib oladi ( Ko‘nikma): Gap qismlari nisbiy so‘zlar yordamida bog‘langanda , ergash gap kesimi shart mayli (-sa) shaklidagi fe`llar bilan ifodalanadi va ergash gap bosh gapdan oldin keladi . Gap qismlari -ki yordamida bog‘langanda esa ega ergash gap bosh gapdan keyin keladi .Savol hamisha ergash gapdan bosh gapga beriladi .		Qaysi savollar beriladi: Uzluksiz ta’lim va turlari? Kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash nimaga qaratilgan?
Amaliy mashg‘ulot yakunida tinglovchi bilib oladi ( Malaka): Gap qismlari nisbiy so‘zlar yordamida bog‘langanda , ergash gap kesimi shart mayli (-sa) shaklidagi fe`llar bilan ifodalanadi va ergash gap bosh gapdan oldin keladi . Gap qismlari -ki yordamida bog‘langanda esa ega ergash gap bosh gapdan keyin keladi .Savol hamisha ergash gapdan bosh gapga beriladi .		Qanday topshiriqlar beriladi? Kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari nimalardan iborat?
Dars jarayoni va bosqichlari:
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni		metodi	Vaqt (daqiqa)
1-bosqich: tashkiliy qism.	Tanishuv va davomatni aniqlash		Xotira mashqi	5
2-bosqich: Refleksiya. Ehtiyojlarni aniqlash	Mavzu bo‘yicha savol-javob orqali tinglovchilarning ushbu mavzuga tayyorligi va ehtiyojlari aniqlanadi		savol-javob	10
3-bosqich: Mavzu bayoni	Mavzuni reja asosida yoritish:		Slaydlar asosida kichik ma’ruza. Aqliy hujum O‘zaro tajriba almashish	10 10 10 5
4-bosqich: Mustahkamlash:	Kurs tinglovcilariga kesim ega ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot interfaol o‘yinlar va zamonaviy o‘qitish metodlardan foydalaniladi		Guruhlarda ishlash.	10
5-босқич: Baholash. Dars yakuni	Xulosa (savol-javob, fikr mulohazalar va takliflar)		Guruhlarni baholash Savol-javob	10 5
6-bosqich: Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar (uyga vazifa)	Mavzuga oid testlar Tegishli adabiyotlar tavsiya qilinadi.		Og‘zaki	5

Nazariy mashg‘ulotning borishi:

1-bosqich: O‘qituvchi mavzuni tanishtiradi. Mashg‘ulotga zarur bo‘lgan jihozlar bilan ta’minlash

2-bosqich: Tinglovchilarning mavzuga oid bilimlari va ehtyojlarini aniqlash maqsadida og‘zaki savol-javob o‘tkaziladi:

3-босқич. Mavzuni reja asosida yoritish:

Slaydlar yordamida kichik ma’ruza., o‘quvchilarning nutqini o‘stirishning eng muhim vazifalardan biri ekanligi. Pedagog faoliyati birinchi navbatda shaxs imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishdan iboratligi, uning bilim va malakalarini vatan ravnaqi va taraqqiyoti uchun yo‘naltirishga qaratilishi.

4-bosqich: Mustahkamlash: Kurs tinglovcilariga kesim ega ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot interfaol o‘yinlar va zamonaviy o‘qitish metodlardan foydalaniladi

5-bosqich: Savol – javob asosida o‘qituvchining mavzuni mustahkamlash bo‘yicha xulosasi bayon qilinadi

6-bosqich: O‘qituvchi mashg‘ulot yakunida umumiy xulosalar bildiradi va adabiyotlar tavsiya qiladi.
Ega ergash gapli qo‘shma gaplar –bosh gap tarkibida ega vazifasida qo‘llangan ko‘rsatish olmoshini izohlab keluvchi ergash gap . Bunday ergash gap bosh gapga nisbiy so‘zlar yoki bosh gap kesimi tarkibida qo‘llanuvchi – ki yuklamasi yordamida bog‘lanadi .

Gap qismlari nisbiy so‘zlar yordamida bog‘langanda , ergash gap kesimi shart

mayli (-sa) shaklidagi fe`llar bilan ifodalanadi va ergash gap bosh gapdan oldin

keladi . Gap qismlari -ki yordamida bog‘langanda esa ega ergash gap bosh gapdan keyin keladi .Savol hamisha ergash gapdan bosh gapga beriladi . Ega ergash gapli qo‘shma gap sodda gapga aylantirilganda , ergash gap sodda gap tarkibida bir butun holda ega bo‘lib keladi . Buni quyidagi chizmada ko‘rish mumkin .

Ega ergash gapli qo‘shma gap	Ergash gapga berilgan savol	Sodda gap shakli
1. Kimki ilm urug‘ini sepsa , u ulug‘lik mevasini teradi. 2. Shu narsa qiziqqki , uyquda ham miya o‘z faoliyatini to‘xtatmaydi . 3.Ko‘ziga nima ko‘rinsa , shu uni qiziqtira boshladi . 4. Shunisi quvonarliki , sinfdagi o‘quvchilarning hammasi ahil .	Kim ulug‘lik mevasini teradi ? Nima qiziq ? Uni nima qiziqtira boshladi ? Nimasi quvonarli ?	Ilm urug‘ini sepgan ulug‘lik mevasini teradi . Miya uyquda ham o‘z faoliyatini to‘xtatmasligi qiziq . Ko‘ziga ko‘ringan narsa uni qiziqtira boshladi . Sinfdagi o‘quvchilarning hammasi ahilligi quvonarli

Test savollari:

1. Qaysi gapdagi fe'lga nisbat qo‘shimchasi qo‘shilgan?

a) Olim tajribani sinadi.

b) Navbatchi sinfni tozaladi.

c) Behzod topshiriqhi bajardi.

d) Hamma masalliq qozonga solindi.

e) Xalqimiz tinchlik uchun kurashdi.

2. Majhullik nisbati qo‘llangan gapni belgilang.

a) Ko‘chalarda ko‘rkam imoratlar qad ko‘tardi.

b) Ko‘chalarga asfalt yotqizildi.

c) Korxonalar o‘z muddatida ishga tushirildi.

d) Shahar jamolidan ko‘zlar quvondi.

e) Gulgun hayotda ko‘ngil yashardi.

3. Birgalik nisbatdagi fe'l qo‘llangan gap qaysi qatorda berilgan?

a) Mehri oyisiga qarashdi.

b) Salim dadasi bilan uchrashdi.

c) Qushlar bir-birini cho‘qishdi.

d) Javlon maktab sha'ni uchun kurashdi.

e) Shahrimiz tobora go‘zallashdi.

4. Quyida berilgan qaysi gapda fe'l nisbatlari noto‘g'ri tahlil qilingan?

a) Bu yo‘ldan istiqlolga, g'alabaga va ozodlikka boriladi. (majhullik nisbati)

b) Shahobiddin muzdek suvda yuvindi. (o‘zlik nisbati)

c) Quyosh bulutlar ortiga yashirindi. (majhullik nisbati)

d) Ikki kundan keyin xabarchilar kelishdi. (birgalik nisbati)

e) Haydovchi mashinani tezlatdi. (orttirma nisbat)

5. Fe'l nisbatlari noto‘g'ri tahlil qilingan qatorni toping.

a) Maktabda sinfdan tashqari tadbirlar ancha jonlandi. (aniqlik nisbati)

b) O‘qituvchilar ham ta'lim-tarbiya ishlarini jonlantirmoqdalar. (orttirma nisbat)

6.Harakat nomi bilan ifodalangan ega qaysi qatorda berilgan?

A.Ko‘chat ekish oyligi bahorda boshlanadi

B.Ilmli ming yashar, ilmsiz bir

S.A`lo o‘qish – asosiy maqsadim

D.Yalqov bilan anqov –dushman uchun katta ov

E.Barcha lavob to‘g‘ri

7,Faqat ergashtiruvchi qo‘shimchalar berilgan qatorni aniqlang

A.-kim,agar,chunki,basharti,

B.Shuning uchun, natijada,va lekin

S.-mi,-yu,-ku.-da

D.-sari,-dek,-gacha.toki

E.barcha javob to‘g‘ri

8,Kelishik qo‘shimchalari bilan birikkan so‘z birikvasini toping

A,Moviy osmon,Zuhro yulduzi

B.Tog‘ning cho‘qqisi ,kitobni o‘qimoq

S.Yoqimli ko‘y,dala yumushlari

E.Katta ko‘ch ,qizil olma

9.Qo‘shma gap berilgan qatorni toping

A.Tartib-intizomning eng zo‘r maktabi-oila

B.Kishilikning har bir bilimi mushohadadn boshlanib ,undan tushuncyaga utadi

S.Tirishqoqlik ilm sari yagona yo‘ldir

D.Bilim faqatgina bilimgina kishini ulug‘vor qiladi

E.barcha javob to‘g‘ri

10.Matnda qo‘llangan qo‘shma gap turini aniqlang

Aql faqat insongagina xos bo‘lgan to‘g‘ma quvvat,ruhiy kuch bilan bog‘liqdir.Inson tushunish,fahmlash,muhokama qilish o‘yla, ko‘rish,fikrlash quvvatiga tug‘ilishidan ega bo‘ladi va ularning qanday vujudga kelganini o‘zi ham bilmaydi

A.Ergashtiruvchi bog‘lovchilar

B.Teng bog‘lovchilar

S.bog‘lovchi yuklamalar

D. nisbiy so‘zlar

E.To‘g‘ri javob berilmagan