Mavzu: Biogen elementlar kimyosi. Organizmning biogen elementlari va zaharli elementlar. Ajratilgan vaqt 3s. Texnologik xarita

V) O‘qitishning interfaol usul.
“Qora quti” usuli.
Qora qutida reaktivlar bor, shu reaktivlar yordamida talabalar quyidagi kationlarga sifatiy reaksiya bajaradi: Na^+, Mg²⁺, Ca²⁺, Zn²⁺, Fe²⁺,Fe³⁺, Co²⁺, Cr³⁺ ;
qora qutida quyidagi reaktivlar bor:
K[Sb(OH)₆]; NaCl; MgCl₂; NaOH; CaCl₂; Na₂C₂O₄; ZnCl₂; NaHCO₃; K₃[Fe(CN)₆]; FeCl₂; K₄[Fe(CN)₆]; FeCl₃; CoCl₂; KOH; CrCl₃;
Savol: Na⁺ kationi uchun sifatiy reaksiya bajarish mumkin bo‘lgan reaktivni aniqlang?
Talabalar (utida nima borligini bilmagan holda) kerakli reaktivni aytishi kerak, doskada kerakli bo‘lgan reaksiya tenglamasini yozib, cho‘kmani qaysi moddada erishini aytiladi. Keyin qutidan shu reaktiv olinadi.
Javob :

1. Na⁺ ioniga sifatiy reaksiya ;

Reaktiv- K[Sb(OH)₆]
NaCl+K[Sb(OH)₆]= ↓Na[Sb(OH)₆] + KCl
Na⁺+[Sb(OH)₆]^- = ↓Na[Sb(OH)₆] oq kristallik cho‘kma
Cho‘kmani xassani o‘rganish
A)cho‘kma qizdirilganda eriydi.
B)cho‘kma ishqor eritmasida eriydi.
Na[Sb(OH)₆]+2NaOH=Na₃[SbO₂(OH)₄]+H₂O
Na[Sb(OH)₆]+ 2OH^-= 3Na⁺+[SbO₂(OH)₄]₃-+2H₂O
2. Savol: Mg²⁺ kationi uchun sifatiy reaksiya bajaradigan reaktivni aniqlang.
Javob: Mg²⁺ kation uchun sifatiy reaksiya;
Reaktivlar NaOH va KOH
MgCl₂+NaOH=↓Mg(OH)₂+2NaCl
Mg²⁺+2OH-=↓Mg(OH)₂ oq amorf cho‘kma
Cho‘kmani xossasini o‘rganish
A) Cho‘kma kislotada eriydi:
Mg(OH)₂+2HCl= MgCl₂+2H₂O
Mg(OH)₂+2H⁺=2H₂O
B) cho‘kma ammoniy tuzlarida eriydi.
Mg(OH)₂+2NH₄Cl=MgCl₂+2NH₄OH
3. Savol: Ca²⁺ kationi uchun sifatiy reaksiya bajaradigan reaktivni aniqlang.
Javob: Ca²⁺ kationi uchun sifatiy;
Reaktiv Na₂C₂O₄
CaCl₂+Na₂C₂O₄=↓CaC₂O₄+2NaCl
Ca²++C₂O₄²⁺-=↓CaC₂O₄ oq kristall cho‘kma
Cho‘kmani xossasini o‘rganish.
Cho‘kma mineral kislotada eriydi.
CaC₂O₄+2HCl= CaCl₂+H₂C₂O₄
CaC₂O₄+2H⁺= Ca²⁺+H₂C₂O₄
4. Zn²⁺ kationiga sifatiy reaksiya;
reaktiv- NaOH
ZnCl₂+2NaOH=↓Zn(OH)₂+2NaCl
Zn²⁺+2OH-=↓Zn(OH)₂
Cho‘kmani xossasini o‘rganish.
A)Cho‘kma mineral kislotada eriydi.
Zn(OH)₂+2HCl= ZnCl₂+2H₂O
Zn(OH)₂+2H⁺= Zn2++2H₂O
B)Cho‘kma ishqorda eriydi
Zn(OH)₂+2NaOH= Na₂[Zn(OH)₄]
Zn(OH)₂+2OH-=[Zn(OH)₄]^2-
5. Fe²⁺ kationiga sifatiy reaksiya;
reagent- K₃[Fe(CN)₆]
3FeCl₂+2 K₃[Fe(CN)₆]= Fe₃[Fe(CN)₆]₂+6KCl
6. Fe^3 + kationiga sifatiy reaksiya;
reagent- K₄[Fe(CN)₆]
FeCl₃+3K₄[Fe(CN)₆]=KFe[Fe(CN)₆]+12 KCl
berlin zangorisi
7. Co²⁺ kationiga sifatiy reaksiya;
reagent- NaOH
CoCl₂+ NaOH=↓CoOHCl+NaCl
ko‘k cho‘kma
Co²⁺+Cl^-+ OH ^-=↓CoOHCl
CoOHCl+ NaOH=Co(OH)₂+NaCl
CoOHCl+OH -=↓Co(OH)₂
Cho‘kma pushti rangda
Cho‘kmani xossasini o‘rganish.
Cho‘kma kislotada eriydi.
Co(OH)₂+2HCl= CoCl₂+2H₂O
Co(OH)₂+2H⁺= So²⁺+2H₂O
8. Cr³+ kationiga sifatiy reaksiya;
reaktiv- NaOH
CrCl₃+3NaOH=↓Cr(OH)₃+3NaCl
Cho‘kmani xossasini o‘rganish.
Cho‘kma mineral kislotada va ishqorda eriydi.
Cr(OH)₃+3HCl= CrCl₃+3H₂O
Cr(OH)₃+3H+= Cr³⁺ +3H₂O
Cr(OH)₃+3NaOH= Na₃[Cr(OH)₆]
Cr(OH)₃+OH ^-=[Cr(OH)₆]^3-


LABORATORIYA IShI.

Sifatiy reaksiyalar.

Maqsadi: Sifatiy reaksiyalar.

Jihozi: Probirkalar, pipetkalar;

Reaktivlar: Na₂C₂O_4, CaCl_2, NaOH, CrCl_3, NN₄CNS, FeCl_3, K₄[Fe(CN)₆], FeSO_4, Mn(NO₃)₂, CoCl_2, Na₂CO₃ .

Sifatiy reaksiyalar.
1.Tajriba Ca²⁺ ioni uchun.
Natriy oksalat bilan reaksiya Na₂C₂O₄. 5-6 tomchi CaCl₂ eritmasiga 5-6 tomchi reaktivdan qo‘shiladi. Oq cho‘ma hosil bo‘ladi.
2.Tajriba Cr³⁺ ioni uchun.
Natriy gidroksid ishqori bilan 5-6 tomchi CrCl₃ eritmasiga cho‘kma hosil bo‘lguncha NaOH qo‘shiladi.
3. Tajriba Fe3+ ioni uchun
Ammoniy rodanid bilan NN₄CNS
A) 4-5 tomchi FeCl₃ eritmasiga 4-5 tomchi reaktivdan qo‘shiladi, qizil qonga o‘xshash rang hosil bo‘ladi.
B) ferrotsianid kaliy bilan K₄[Fe(CN)₆] 4-5 tomchi FeCl₃ eritmasiga 4-5 tomchi reaktivdan qo‘shiladi, berlin zangorisi hosil bo‘ladi.
4. Tajriba Fe²⁺ ioni uchun.
ferrotsianid kaliy bilan K₃[Fe(CN)₆] 4-5 tomchi FeSO₄ eritmasiga 4-5 tomchi reaktivdan qo‘shiladi, trunbul ko‘ki hosil bo‘ladi.
5. Tajriba Mn²⁺ ioni uchun.
ishqorlar bilan reaksiya 4-5 tomchi Mn(NO₃)₂ eritmasiga 4-5 tomchi reaktivdan qo‘shiladi, oq cho‘kma hosil bo‘ladi.
6. Tajriba Zn²⁺ ioni uchun.
ferrotsianid kaliy bilan K4[Fe(CN)6] 4-5 tomchi eritmasiga 4-5 tomchi reaktivdan qo‘shiladi, oq cho‘kma hosil bo‘ladi.
2 K₄[Fe(CN)₆]+3ZnCl₂=6KCl+ K₂Zn₃[Fe(CN)₆]
7. Tajriba Co²⁺ioni uchun.
Na₂CO₃ bilan reaksiya 4-5 tomchi CoCl₂ eritmasiga 4-5 tomchi reaktivdan qo‘shiladi, qizg‘ish rangli cho‘kma hosil bo‘ladi.


Nazorat savollari
1. II gruppa asosiy gruppacha gidroksidlarining xossalari quyidagi qatorda Be(OH)₂ – Ca(OH)₂ – Sr(OH)₂ - Ba(OH)₂ qanday o‘zgaradi?
2. Ammoniy oksalat eritmasidan foydalanib, tekshirilayotgan eritma tarkibida kal’siy xlorid borligiga ishonch hosil ilish mumkinmi?
3. Quyidagi tuzlarning eritmalari Na₂CO₃, CH₃COOK qanday muhitga ega?
4. Tibbiy amaliyotda KBr va NaBr tinchlantiruvchi vosita sifatida keng ishlatiladi. Agar eritmaga geksanitrokobaltat bilan ta’sir etganda sariq cho‘kma hosil bo‘lsa, tekshirilayotgan preparatda qanday tuz bo‘ladi?

• Rux gidroksidning amfoterlik xossasini ko‘rsating.

  
  

• Xrom (III) tuziga ammoniy sulfid qo‘shganda xrom gidroksid hosil bo‘ladi. Reaksiyani yozing.

  
  

• Mn(ON)₂ nimada eriydi?

  
  
• 
  

Baholash mezoni

Ball	Baho	Talabaning bilim darajasi
86-100 ball	A’lo	- Biogen elementlar haqida aniq tasavvurga ega bo‘lish. - Biogen elementlarni sinflanishi va xossalari bo‘yicha ijodiy fikrlay olish, mustaqil mushoxada yuritish. - Biogen elementlar mohiyati, organizmdagi rolini tushuntirish, aytib berish. - Biogen elementlar va ularni birikmalaridan amalda foydalana bilish. - Biogen elementlar uchun sifatiy reaksiyalarni molekulyar va ionli holda yozib, ulardan xulosa va qaror qabul qilish. - Vaziyatli masalalarni to‘g‘ri yechish - Test savollariga 86-100% to‘ri javob berish. - Laboratoriya ishining maqsadi va bajarish yo‘nalishini hamda kutilayotgan natijalarni aniq bilish. - Daftar to‘liq konspekt va laboratoriya natijalarini to‘g‘ri tartibda to‘ldirilgan bo‘lishi kerak.
71-85 ball	Yaxshi	- Biogen elementlar haqida tasavvurga ega bo‘lish. Ular haqida mustaqil mushoxada yuritish. - Biogen elementlar yoki ularni birikmalaridan amalda foydalana bilish. - Biogen elementlar mohiyatini tushuntira bilish. - Vaziyatli masalalarni yechish va ba’zi kamchiliklarga yo‘l qo‘yish. - Test savollariga 71-85% to‘ri javob berish. - Laboratoriya ishining maqsadi va bajarish yo‘nalishini hamda kutilayotgan natijalarni aniq bilish. - Daftar to‘liq konspekt va laboratoriya natijalarini to‘g‘ri tartibda to‘ldirilgan bo‘lishi kerak.
56-70ball	Qoniqarli	- Biogen elementlar va ularni sinflanishi bo‘yicha qisman tasavvurga ega. - Biogen elementlar mohiyatini qisman tushuntira bilish. - Vaziyatli masalalarni yechish va ba’zi kamchiliklarga yo‘l qo‘yish. - Test savollariga 55 – 70% to‘g‘ri javob berish. - Amaliy mashg‘ulotda passiv ishtirok etish. - Laboratoriya ishining maqsadi va bajarish yo‘nalishini hamda kutilayotgan natijalarni aniq bilish. - Daftar to‘liq konspekt va laboratoriya natijalarini to‘ldirishda ba’zi kamchiliklarga yo‘l qo‘yish.
55balldan kam	Qoniqarsiz	- Biogen elementlar va ularni sinflanishi bo‘yicha aniq tasavvurga ega emas. - Biogen elementlarni mohiyatini bilmaydi. - Vaziyatli masalalarni noto‘g‘ri yechish - Test savollarini noto‘g‘ri yechish - Amaliy mashg‘ulotda passiv ishtirok etish. - Laboratoriya ishini bajarish - Daftar konspekt to‘liq bo‘lmaydi

http://fayllar.org