Мавзу: билиш назарияси режа: Билиш – гносеологиянинг асосий категорияси

Ижтимоий ҳақиқат ўз табиатига кўра кишиларнинг ҳис-туйғулари ва эҳтирослари билан ҳам чамбарчас боғлиқдир. Ижтимоий ҳақиқатга эришиш ҳис-туйғуларсиз мумкин эмас. Кишиларнинг ҳис-туйғуларисиз ҳеч маҳал ҳақиқатни қидириш бўлмаган ва бўлиши ҳам мумкин эмас. Тўғриси, ижтимоий ҳақиқат анча чуқур маънодаги ижтимоий объективликнинг идеал маънавийлик билан мос келишидир. Шу сабабли ижтимоий ҳақиқатда тарихий ҳақиқат, ҳаёт ҳақиқати ва бадиий ҳақиқатлар бир-биридан фарқ қилади.
Тарихий ҳақиқат - бу тарихда юз берган бирор ҳодиса ёки воқеаларнинг қачон ва қандай объектив ва субъектив шарт-шароитлар асосида юз берганини илмий манбалар аниқ ва ҳақоний акс эттирган, асосланган билимлардир. Тарихий ҳақиқатнинг бузилиши тарих саҳифаларида "оқ доғлар" ва "қора доғлар"нинг пайдо бўлишига олиб келади. Бу эса тарихнинг нотўғри ёзилишига сабаб бўлиб, ўтмиш тарихий воқеа ва ҳодисаларни билишда нотўғри ёки бир томонлама қарашларнинг қарор топишга сабаб бўлади. Бунга собик Иттифоқ даврида ёзилган тарих фанлари асарларидан кўплаб мисоллар келтириш мумкин.
Ижтимоий билишда ҳаёт ҳақиқати ҳам мавжуд. Ҳаёт ҳақиқати - бу ижтимоий тараққиетнинг маълум тарихий босқичида ҳаётда содир бўлган еки бўлаётган, жамият томонидан англанган ва эътироф этилган воқеа ва ҳодисалар ҳақидаги уларга мос келувчи ижтимоий билимлардир. Биз ҳаёт ҳақиқати деганимизда, ижтимоий ҳаётда юз бераётган воқеа, ҳодиса ва жараёнларнинг, улар асли қандай ҳолда юз бераётган бўлса, уларнинг бизнинг билишимиз жараёнида ва билимларимизда худди шундай ўз ифодасини топишини тушунамиз. Ҳаёт ҳақиқати, одатда бизнинг ижтимоий билимларимиздан ташқари, санъат ва маданият асарларида, моддий ва маънавий қадриятларда ҳуқуқий ва ахлоқий нормаларда, таълим ва тарбия соҳаларида ўз ифодасини топади. Шу жиҳатдан ҳаёт ҳақиқати бадиий ҳақиқат билан чамбарчас боғлиқдир. Хуш, бадиий ҳақиқат нима?
Ҳаёт ҳақиқатнинг санъат ва маданият асарларида санъат қонуниятлари ва мантиқи асосида акс эттирилиши натижасида ифодаланган қарашлар, ғоялар бадиий ҳақиқат дейилади. Бунда ҳаёт ҳақиқати бадиий ҳақиқатни белгилайди. Ҳаёт ҳақиқати ўз моҳиятига кўра ижтимоий ҳаётнинг ўзига хос хусусиятлари ва ижтимоий инъикос принциплари билан боғлиқ юзага келса, бадиий ҳақиқат ижтимоий ҳаётнинг санъат ва маданият асарларида эстетик акс эттириш хусусиятлари ва санъатнинг воқеликни эстетик инъикос эттириш принциплари билан боғлиқ ҳолда ўз ифодасини топади.