Мавзу: баскетбол уйинининг келиб чикиш тарихи

SAVATGA TUP TAShLASh

Bir jamoa o‘yin davomida o‘rtacha hisobda savatga 60 marta tup tashlashi aniqlangan. Lekin barcha tashlangan to‘plarni mo‘ljalga aniq yetib boradi deb bo‘lmaydi, shuning uchun to‘p­ni to‘g‘ri va aniq tashlashga sabr-qanoat bilan o‘rganish lozim.

Ikki qo‘llab (pastdan, ko‘krakdan, bosh ustidan) bir qollab (elkadan, bosh orqasidan) sakrab turib tup tashlashlar keng yoyilgan to‘p tashlashlar hisoblanadi, ikki qo‘llab pastdan to‘p tashlashni ko‘p hollarda qizlar hajaradilar. Ushbu usul bilan to‘p tashlash texnikasi shunday bajariladi: bunda oyoqlar tizzadan bukilgan va to‘p ikki qo‘llab lizzalardan pastroq ushlanadi va savatni aniq mo‘ljalga olib, oyoqlarni to‘g‘rilab, qo‘llarni oldinga va yuqoriga ko‘tarib, panjalar uchidan to‘pni chiqarib tashlanadi. To‘p qo‘llarning arakatiga qarab baland va oldinga ko‘tariladi. Oyoq va gavda to‘g‘rilanib, oyoq uchlariga ko‘tariladi.
To‘pni ikki qo‘llab ko g‘kmkdan orish. Bu usulni asosan 5—6-nif o‘quvchilari qo‘llaydilar.
U ko‘pincha o‘rta va uzoq masofalarda bajariladi. To‘pning uchishini tag‘minlash uchun birdaniga qo‘l va oyoq harakatlantiriladi hamda gavda ham kolarilib oldinga intiladi.
Kaft va barmoqlar to‘pni otib yuborishda kengayib ochiladi, to‘p barmoq uchlari bilan otiladi.
Tupni bosh tomondan ikki qullab tashlash. Bu usul bir joyda turib hamda uzoq va o‘rta masofalardan sakrab hujum qilish paytida qo‘llaniladi.
To‘pni tashlash bajarilayotganda qo‘llar ko‘proq bukilib, oyoqlar tizzadan boshlab tiklanadi va panjalar bilan to‘p siltab nishonga tashlanadi.
To‘pni bir qo‘llab yelkadan otish. Bu usul har xil masofalardan turib savatga hujum qilishning asosiy usulidir. Buni bir joyda, harakatdalik paytda, sakrab turib bajariladi. Asosiy tik turish holatida, shuningdek, bir joyda turib savatga to‘pni tashlashda oyoqlar tizzadan to‘g‘rilanib, qo‘llarni oldinga—tepaga uzatib, panja kaftlarni siltab to‘p chiqarilib yuboriladi Bu usul ko‘pincha o‘yin paytida qo‘llaniladi.
Tupni bir qullab sakrab, tashlash. Bu usul hozirgi zamon basketbol o‘yinida eng samarali bo‘lib hisoblanadi. Uni barcha masofalardan, ayniqsa, o‘rta va uzoq masofalardan baja-rish mumkin .Harakatda bo‘lgan o‘yin-chi to‘pni ilib olib to‘xtab, ikkala oyoqda depsinib, sakrashning eng yuqori nuqtasiga ko‘tarilib, to‘pni savatga tashlaydi. To‘pni savatga tashlashda bor diqqatni aniq nishonga qara-tish kerak. Agar to‘pni nishonga tashlashda shchitga urib turish mo‘ljali bo‘lmasa, unda halqaning oldingi tomoniga otiladi. Agar mo‘ljal to‘pni shitga tekkizib tashlash bo‘lsa, unda shchitning biron-bir nuqtasini mo‘ljalga olish lozim. To‘pni tepadan bir qo‘l bilan savatga tashlashni yoki otilgan to‘pni yana qayta tashlashni bo‘yi baland o‘yinchilar hamda mohir va yaxshi tayyorlangan basketbolchilar a’lo bajaradilar.
Tupni tashlashda olib quyish, tortib olish va urib chiqarish. Bu usullar to‘pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasiga taalluqlidir. To‘pni olib qo‘yish uchun o‘zaro to‘p uzatayotgan basketbolchilarning harakatlarini diqqat bilan kuzatish, to‘pning yog‘nalishini oldindan aniqlash, shunga ko‘ra joy tanlashning ahamiyati kattadir. Himoyachi o‘yinchi to‘pni uzatish vaqtida, uni olib qo‘yish maqsadida himoyachini tag‘qib qilayotgan hujumchi to‘pni olish uchun keskin harakat qiladi. U oxirgi qadamini katta qo‘yadi va asosiy diqqatini, gavda, qo‘llarini to‘pga qaratadi. Shundan so‘ng u bir qo‘li bilan yuqoridan, ikkinchi qo‘li bilan pastdan to‘pni qattiq ushlaydi, tez va keskin harakat bilan uni tortib oladi.
To‘p raqib qo‘lida bo‘lganida urib chiqariladi. Bu usul qo‘l va panjaning qisqa, keskin harakati bilan bajariladi. Ya’ni bunda kaft-barmoq bilan to‘pning tepasidan yoki pastidan tez va kuchli uriladi. Raqib to‘pni yeRga urib yuiganida yoki yugurib ketayotganida yon tomondan qisib, uni urib olib qo‘yish ham mumkin.
Basketbol o‘yini qoidalari. Basketbol o‘yinini yaxshi bilish uchun uni faqat nazariy jihatdan bilish emas, balki o‘yin qoidasini amaliy jihatdan juda mukammal o‘rganish kerak.
Qoidani bilmasdan turib siz jamoangizga naf keltirishingiz mushkul. Savatga to‘p tushirish haqida esa gap bo‘lishi mumkin emas.
Jamoalar qaysi tomonni tanlash maqsadida avval o‘yin oldidan qurra tashlanadi. Shundan so‘ng o‘yin ikkala jamoaning 2 ta o‘yinchilarining markaziy doirada turishi va hakamning o‘rtaga to‘p tashlashidan boshlanadi. O‘yinning ikkinchi yarmida jamoalar joy almashadilar. Agar to‘p savatga tepadan to‘liq tushib o‘tsa, shunda savatga to‘p tushdi, deb hisoblash, bordi-yu, to‘p savatga tegib tagidan o‘tib tushsa, unday to‘p hisobga kirmaydi. To‘p savatga o‘yin paytida tushsa, jamoa buning uchun 2 ochko, agar u 6 m 25 sm masofadagi chiziqdan otilganda tushsa —3 ochko oladi, jarima to‘pi har biri tashlanganda tushsa, 1 ochko beriladi. O‘yinchi to‘pni uzatishi, dumalatishi, bir qo‘li bilan yerga urib yurishi, savatga tashlashi mumkin. To‘p savatga tushgandan so‘ng, uni o‘yinga yon chiziqdan kiritilishi qarshi jamoaning bironta o‘yinchisi tomonidan bajariladi. To‘pni ilib olgan o‘yinchi faqat 2 qadamgina harakat qila oladi. Bir joyda turganda u bir qadam qo‘yishi va ikkinchi qadamda to‘pni uzatishi yoki savatga tashlashi mumkin yoki to‘pni yerga urib, undan so‘ng harakatlanishi mumkin. Raqibni ushlash, itarish, turtish man qilinadi. Jamoa hujum qilishi uchun 24 soniya vaqt beriladi. Agar to‘p savatga yoki shchitga urilib, yana qayta qo‘liga kelib tushsa, 24 soniya hisobi qaytadan boshlanadi. Mabodo, shu 24 soniyada yana hujum qilishga ulgurolmay qolsa, to‘p raqib jamoaga beriladi.
Hakam o‘yin vaqtida o‘yinchilarga qo‘pollik qilganliklari uchun jarima to‘pi beradi. Masalan, to‘pni savatga tashlayotgan o‘yinchini boshqa o‘yinchi qo‘liga ursa, turtsa, 2 ochko jarima, himoya qilaman deb qo‘pollik qilsa, 1 ochko jarima beriladi. Agar o‘yin davomida o‘yinchi besh marta jarima olsa, u maydondan chiqariladi. Bordi-yu, biror jamoada birgina o‘yinchi qolsa (jarima olaverib) unda o‘yin tugatiladi va qarshi jamoa g‘olib deb hisoblanadi.
Bahs to‘pi nima? Bahs to‘pi:
a) jamoalardagi o‘yinchilar to‘pni mahkam ushlab, talashib, tortishib qolgan paytlarda yoki birontasi to‘pni ota olmaganda;
b) ikkala jamoa o‘yinchilarining qo‘llari to‘pga birdaniga tegib, to‘p chiziqdan tashqariga chiqib ketganda;
d) hakam qaysi o‘yinchidan to‘p chiqqanini bilolmay qolganda;
ye) to‘p halqa va shit orasida qisilib qolganda beriladi.
Bahs to‘pining o‘yinga kiritilishi ikkala jamoa o‘yinchilarining orasiga yaqin doiradan to‘pni tepaga tashlab berishdan boshlanadi. To‘pni hakam yuqoriga otadi va ikkala o‘yinchi birdaniga sakrab, to‘pni qullari bilan urib yuborishdan boshlanadi. Agar to‘p o‘yinchilarning qo‘liga tegmay, qaytib polga tushsa, unda to‘p boshqatdan tashlanadi.
Basketbol o‘yini paytida nimalarni qilish mumkin-u, nimalarni qilish mumkin emas. Agar o‘yinchi to‘pni ataylab oyog‘i bilan tepib yuborsa yoki qo‘li bilan ursa, to‘p boshqa jamoaga olib beriladi. Mabodo, o‘yinchining oyog‘i to‘pga bexosdan tegib ketsa, unda jarima to‘pi ham berilmaydi, o‘yin ham to‘xtatilmaydi.
To‘pni yerga bir qo‘l (o‘ng yoki chap qo‘l) bilan urib yurishga harakat qilishga ruxsat beriladi. To‘p bilan qancha qadam qo‘yib harakat qilinsa ham xato bo‘lmaydi. Tupni yerga urib yurish, yugurish to‘xtatildi deb aytilishi, bu o‘yinchining to‘p bilan to‘xtatilishidir. Shundan so‘ng u to‘pni savatga tashlashi yoki sherigiga uzatishi mumkin. O‘yinchi ikkinchi marta to‘pni yerga urib yurishi mumkin emas, chunki u to‘satdan hujumchining qarshiligiga duch kelib to‘xtashi mumkin. Biroq, ikkinchi marta to‘pni yerga urib ketishi ham mumkin, bordi-yu, ehtiyotsiz raqib o‘yinchining qo‘li tegib to‘p qo‘ldan chiqarib yuborilsa va u halqa yoki shchitga tegib tushsa. Shu qoida buzilishi ,,Ikki marta to‘pni olib yurish" deyiladi. O‘yinchi to‘p bilan harakat qilib xohlagan tomonga burilishi, harakatda bo‘la turib, ikki qadam qo‘yib to‘xtashi, to‘pni uzatib yuborishi, to‘pni savatga otish uchun sakrashi, lekin oyog‘i yerga tushmay, to‘pni uzatib yuborishi kerak. Sakrab to‘pni ilib olib, bir oyoqqa tushilsa, shu birinchi tushgan oyoq tayanch deb hisoblanmaguncha, agar qadam bosib yurilsa, u ,,probejka" deyiladi. Shuningdek, o‘yinchilar zonalar qoidasini ham bilishlari zarur. Chunki jamoaning ham o‘z zonasi, raqibning ham o‘z zonasi bo‘ladi. Agar o‘yinchi-hujumchi oldingi zonaga o‘tib ketsa, u orqa zonaga

to‘p uzatishi man qilinadi. Bundan tashqari, o‘rta chiziqdan orqaga uzatish qoidaga to‘g‘ri kelmaydi.

Basketbol o‘yini to‘rt taymdan iborat bo‘lib, har qaysi taym 10 daqiqadan; o‘rtada 10 daqiqa o‘yin, 2 daqiqa tanaffUs, 10 daqiqa o‘yin, 15 daqiqa tanaffus, 10 daqiqa o‘yin, 2 daqiqa tanaffus, 10 daqiqa o‘yin. Bordi-yu, o‘yinning ikkinchi yarmi tugallanishida durang natija bo‘lib qolsa, yana qo‘shimcha 5 daqiqa vaqt beriladi.
Uch? besh, un soniyali qoidalar. Uch soniyali qoida—bu hujumchining oldingi hujum zonasiga o‘tib, yana qaytib jarima tashlash maydonchasiga kirib olishidan iborat. U yerda hujumchi to‘p bilan va to‘psiz 3 soniyadan ortiq bo‘lishi man etiladi. Agar to‘p ushlagan o‘yinchi jarima maydoniga tushib qolsa, u uch soniya ichida to‘pni savatga tashlashi kerak.
Besh soniyali qoida. Bu qoidaga ko‘ra, o‘z zonasidagi o‘yinchi, to‘pni olgandan so‘ng 5 soniya ichida uni uzatmasa, dumalatmasa yoki yerga urib yurmasa, hakam to‘pni olib quyib, ,,bahsli to‘p" deb aytadi va uni ikki o‘yinchi o‘rtasida doiraga tashlab beradi. Jarima to‘pi tashlayotganda ham uni 5 soniya ichida tashlash kerak bo‘ladi.
O‘n soniyali qoida. Bu qoida hujumga o‘tayotgan jamoa o‘z zonasidan boshqa zonaga o‘tishida qo‘llaniladi.
Jarima to‘pi. Bu hujum paytlarida qarshi jamoaning o‘yinchilariga (himoya va ayrim paytlari hujumda) qo‘pollik qilib turtib, qo‘liga urib yuborib xatoga yul qo‘yilganda, 1,2,3 jarima to‘pi beriladi. Bunday jarima to‘pini tashlashni ham ko‘pincha qo‘pollikka uchragan o‘yinchining o‘zi bajaradi. To‘pni jarima chizigg‘ini bosmay, xohlagan usuli bilan tashlash mumkin. Lekin to‘p halqa, savat yoki shchitga borib tegmaguncha o‘yinni boshlash mumkin emas. Bu qoidani bajarishga boshqa o‘yinchilar xalaqit bermasliklari lozim. To‘p trapetsiya chizigg‘idan o‘tmaguncha o‘yinchilar uni bosib o‘tsalar, to‘p qayta tashlattiriladi.
Texnikfol. Bu qo‘pol muomala jarimasi hisoblanadi. Bu ikki jarima to‘pi o‘yinchining zaxiradagi o‘yinchiga, trener va hakamga nisbatan qo‘polligi, yag‘ni masxara qilgani, luqmasi, qo‘pol so‘z, o‘yinning maromida ketishiga xalaqit qilgani uchun beriladi. Jarimani bajargan jamoaning xohlagan o‘yinchisi to‘pni o‘yinga maydonni markaziy chizig‘idan kiritadi.
Shaxsiyfol. Bu tez-tez uchraydigan xato bo‘lib, u ayniqsa, hujumchi bilan himoyachining to‘p uchun kurashgan paytda shit tagida sakraganda, to‘pni biri tushirayotganda, ikkinchisi himoyadagi o‘yinchiga xalal berib, to‘pni qaytarishda qo‘pollik qilib qo‘liga urib yuborganda, gavdasi bilan turtib yuborganda va to‘pni tashlash paytida ushlab qolganda sodir bo‘ladi.
Jarima to‘pi berishni hakam aniqlaydi va hal qiladi. Har bir jamoa o‘yin davomida uz o‘yinchilarini xohlagancha almashtirish huquqiga ega (jarima to‘pini tashlashda, bir daqiqali vaqt olganda, o‘yinchi jarohatlanganda, to‘p maydondan tashqari chiqib ketganda). Har bir jamoa o‘yin o‘rtasida 2 daqiqali tanaffus olishi mumkin.

X U L O S A

Basketbol uyini sport turlari ichida eng kizikarli va dunyoda eng rivojlangan sport turidir. Basketbol asosan Amerika va Yevropa davlatlarida keng rivojlangan. Uni xozirgi kunda butun dunyo xalklari uynashadi.

Basketbol sport turini mamlakatimizda rivojlanishiga aloxida e’tibor berilgan. Bunga misol kilsak «Umid nixollari», «Barkamol avlod», «Universiada» musobakalariga basketbol musobakasi xam kiritilgan. Basketbol uyinini professional darajaga olib chikish uchun maktablarda kuprok tugaraklar tashkil kilish maksadga muvofik buladi. bu shundan dalolat beradiki yurtimizda xam basketbol uyiniga kata e’tibor berib, uyinning rivojlanishiga kata xissa kushilmokda. Inson xarakatlanish faoliyatining turli soxalarida bevosita amaliyligidan tashkari, aytib utilgan mashklar kuvvatini, tezlikni, chidamlilikni va chakkonlikni tarbiyalashda katta axamiyatga ega.
Xulosa kilib aytganimizda basketbolda ukuv-mashg‘ulotlari utkazishda uyinchilarni jismoniy sifatlari rivojlanishi juda yaxshi natijalarga olib kelinishi kurs ishida kiskacha bulsada yoritib berdik.

ADABIYoTLAR RUYXATI.

1. 
   Karimov I.A. Barkamol avlod – Uzbekiston tarakkiyotining poydevori. – T. «Shark» 1997, 63 b.
   
2. 
   Uzbekiston Respublikasi «Ta’lim tugrisida» gi, «kadrlar tayyorlash milliy dasturi» konunlari (1997, 29 avgust) «Turkiston» gazetasi, 1997. – 1-oktyabr
   
3. 
   Uzbekiston Respublikasi Prezidentining «Soglom avlod uchun» ordenini ta’sis kilish tugrisidagi farmoni. (1993, 4-mart) «Turkiston» gazetasi, 1993. – 6-mart
   
4. 
   Ayrapetyans L.R.Dinamika trenirovochnыx i sorenovatelnыx nagruzok vыsokokvalifitsirovannыx volybolistov v godichnom sikle podgotovki: Avtoref.dis…kand.ped.nauk. – M.: 1981.-23 s
   
5. 
   Vaynbaum Ya.S. Dozirovanie fizicheskix nagruzok shkolnikov. M.: Prosveщenie 1991. -64 s.
   
6. 
   14. Ayrapetyans L.R., Godik M.A. Sportivnыe igrы. Toshkent, Ibn Sino, 1991.
   
7. 
   Adashkyavichene E.Y. Basketbol dlya doshkolnikov. Moskva, Prosveщenie. 1985 y. 134 s.
   
8. 
   16.Bogen M.M. Obuchenie dvigatelnыm deystviyam. M.:Fizkultura i sport. 1985.-192 b.
   
9. 
   17. Bayirbekov M. Pedagogicheskiy kontrol spesializirovannыx nagruzok prыjkovoy napravlennosti voleybolistov vыsshey kvalifikatsii v sorevnovatelnoy i trenirovochnoy deyatelnosti, Avtoref. k.p.n., T., 2002 g., 23 s.
   
10. 
    Bashkirov V.F. Profilaktika travm sportsmenov, M, 1987 g., s. 8-41.
    
11. 
    Vuden D. Sovremennыy basketbol. M., FiS, 1987
    
12. 
    Verxoshanskiy Yu.V. Osnovы spesialnoy fizicheskoy podgotovki sportsmenov, M, FiS, 1988 g., 330 s.
    
13. 
    Garipov A.T. Faktornaya struktura i metodika skorostno-silovoy podgotovki yunыx voleybolistov, Avtoref. diss.k.p.n., M., 1990 g., 23 s.
    
14. 
    G‘anieva F.V. Xujumda jamoa bo‘lib xarakat kilishni uyushtirishda kullaniladigan mashklar. Usl.kullanma. 1998. 164 b.
    
15. 
    Jeleznyak Yu.D. Sportivnaya orientatsiya i otbor (Voleybol. Uchebnik dlya IFK), M., FiS, 1991 g., s. 122-129.
    
16. 
    Jeleznyak Yu.D., Ivoylov A.V. Voleybol (Uchebnik dlya IFK), M., FiS, 1991 g., 239 s.
    
17. 
    27. Zatsiorskiy V.M. Sportivnaya metrologiya, M., 1982 g., 256 s.
    
18. 
    28.Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Metodы i sredstva vospitaniya fizicheskix kachestv basketbolistov. Metodicheskie rekomendatsii. Tashkent, izd.otd.UzGosIFK, 1996. 168 s.
    
19. 
    29.Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Basketbolda texnik priemlarni egallashda yordam beruvchi xukkabozlik mashklari. Metod.kullanma. T., 1999. -184 s.
    
20. 
    30.Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Metodы i sredstva vospitaniya fizicheskix kachestv v basketbole. Metod.rekomendatsii. T., 1996. 146 s.
    
21. 
    Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Basketbol uyinida xakamlarning joylanishi va ularni uzaro xarakatlari. Metod.kullanma. T., UzDJTI, 1996. 154 b
    
22. 
    Kostikova L.V. Metodika vedeniya NIR po basketbolu. Metod.rekomendatsii dlya studentov. M., 1980
    
23. 
    Kurbanov Sh.E., Seytxalilov E.A. Natsionalnaya model i programma po podgotovke kadrov - dostijenie i rezultat nezavisimosti Uzbekistana. T., «Ma’rifat», 2001
    
24. 
    35. Matveev L.P. Osnovы obщey teorii sporta i sistemы podgotovka sportsmenov. Kiev, 1999 g.. 318 s.
    
25. 
    Rixsieva A.A., Nasriddinov F.N., Rixsiev A.I. Fizicheskoe sostoyanie shkolnikov i sportivnoy molodeji. – T.: Ibn Sin, 1992.-152s.
    
26. 
    Usmonxodjaev T., Xujaev A. Harakatli o‘yinlar, 1992, B.3-4.
    
27. 
    Usmonxo‘jaev T.S; F.Xadjaev; «1001-o‘yin» T. «Ibn Sino» 1990y. 194-bet.
    
28. 
    Usmonxodjaev T.S. Nauchno-pedagogicheskie osnovы fizicheskogo sovershenstvovaniya detey v svyazi s ix dvigatelnoy aktivnostyu. Avtoref.diss. ...dok.ped.nauk. – Tashkent, 1995. – 49s.
    

ADABIYoTLAR RUYXATI.

1. 
   Karimov I.A. Barkamol avlod – Uzbekiston tarakkiyotining poydevori. – T. «Shark» 1997, 63 b.
   
2. 
   Uzbekiston Respublikasi «Ta’lim tugrisida» gi, «kadrlar tayyorlash milliy dasturi» konunlari (1997, 29 avgust) «Turkiston» gazetasi, 1997. – 1-oktyabr
   
3. 
   Uzbekiston Respublikasi Prezidentining «Soglom avlod uchun» ordenini ta’sis kilish tugrisidagi farmoni. (1993, 4-mart) «Turkiston» gazetasi, 1993. – 6-mart
   
4. 
   Ayrapetyans L.R.Dinamika trenirovochnыx i sorenovatelnыx nagruzok vыsokokvalifitsirovannыx volybolistov v godichnom sikle podgotovki: Avtoref.dis…kand.ped.nauk. – M.: 1986.-23 s
   
5. 
   Vaynbaum Ya.S. Dozirovanie fizicheskix nagruzok shkolnikov. M.: Prosveщenie 1991. -64 s.
   
6. 
   14. Ayrapetyans L.R., Godik M.A. Sportivnыe igrы. Toshkent, Ibn Sino, 1991.
   
7. 
   Adashkyavichene E.Y. Basketbol dlya doshkolnikov. Moskva, Prosveщenie. 1985 y. 134 s.
   
8. 
   16.Bogen M.M. Obuchenie dvigatelnыm deystviyam. M.:Fizkultura i sport. 1985.-192 b.
   
9. 
   17. Bayirbekov M. Pedagogicheskiy kontrol spesializirovannыx nagruzok prыjkovoy napravlennosti voleybolistov vыsshey kvalifikatsii v sorevnovatelnoy i trenirovochnoy deyatelnosti, Avtoref. k.p.n., T., 2002 g., 23 s.
   
10. 
    Bashkirov V.F. Profilaktika travm sportsmenov, M, 1987 g., s. 8-41.
    
11. 
    Vuden D. Sovremennыy basketbol. M., FiS, 1987
    
12. 
    Verxoshanskiy Yu.V. Osnovы spesialnoy fizicheskoy podgotovki sportsmenov, M, FiS, 1988 g., 330 s.
    
13. 
    G‘anieva F.V. Xujumda jamoa bo‘lib xarakat kilishni uyushtirishda kullaniladigan mashklar. Usl.kullanma. 1998. 164 b.
    
14. 
    Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Metodы i sredstva vospitaniya fizicheskix kachestv basketbolistov. Metodicheskie rekomendatsii. Tashkent, izd.otd.UzGosIFK, 1996. 168 s.
    
15. 
    Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Basketbolda texnik priemlarni egallashda yordam beruvchi xukkabozlik mashklari. Metod.kullanma. T., 1999. -184 s.
    
16. 
    Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Metodы i sredstva vospitaniya fizicheskix kachestv v basketbole. Metod.rekomendatsii. T., 1996. 146 s.
    
17. 
    Ismatullaev X.A., Ganieva F.V. Basketbol uyinida xakamlarning joylanishi va ularni uzaro xarakatlari. Metod.kullanma. T., UzDJTI, 1996. 154 b
    
18. 
    Kostikova L.V. Metodika vedeniya NIR po basketbolu. Metod.rekomendatsii dlya studentov. M., 1988
    
19. 
    Kurbanov Sh.E., Seytxalilov E.A. Natsionalnaya model i programma po podgotovke kadrov - dostijenie i rezultat nezavisimosti Uzbekistana. T., «Ma’rifat», 2001
    
20. 
    Matveev L.P. Osnovы obщey teorii sporta i sistemы podgotovka sportsmenov. Kiev, 1999 g.. 318 s.
    
21. 
    Rixsieva A.A., Nasriddinov F.N., Rixsiev A.I. Fizicheskoe sostoyanie shkolnikov i sportivnoy molodeji. – T.: Ibn Sin, 1992.-152s.
    
22. 
    Usmonxodjaev T., Xujaev A. Harakatli o‘yinlar, 1992, B.3-4.
    
23. 
    Usmonxo‘jaev T.S; F.Xadjaev; «1001-o‘yin» T. «Ibn Sino» 1990y. 194-bet.
    
24. 
    Usmonxodjaev T.S. Nauchno-pedagogicheskie osnovы fizicheskogo sovershenstvovaniya detey v svyazi s ix dvigatelnoy aktivnostyu. Avtoref.diss. ...dok.ped.nauk. – Tashkent, 1995. – 49s.