Mavzu: Azotli o‘g‘itlarni tuproqda o‘zgarishi va o‘simliklar tomonidan o‘zlashtirilishi. Azotli o‘g‘itlardan foydalanish yo‘llari. Reja

Denitrifikatsiya — nitrat shakldagi azotning azot (Il)-oksidi (NO)azot (I)-oksidi (N2O) va molekular azot (N2) kabi gazsimon moddalargacha qaytarilish jarayonidir. Denitrifikatsiyani o’simlik tanasida nitrat shakldagi azotning ammiakka qadar qaytarilishi bilan chalkashtirib yubormaslik kerak. Denitrifikatsiyada tuproq azotining kamayishi sodir bo’ladi.

Bu jarayon denitrifikatsiyalovchilar deb yuritiladigan Bac. denitrificans, Bac. stutzeri. Bac. flurescens va Bac. puocuaneum kabi bakteriyalar tomonidan amalga oshiriladi.

Denitrifikatsiya tuproqda havo tanqis, pH ishqoriy va chirib ulgurmagan organik moddalar mo’l bo’lgan sharoitlarda jadal ketadi. Agar 1 g tuproqda lmln dona Bac. stutzeri mavjud desak, ular 1 kecha-kunduzda 0,5 mg azotni tuproqdan chiqarib yuboradi.

Organik moddalarning minerallashuvi, nitrifikatsiya va denitrifikatsiyalar bilan bir vaqtda tuproqda azotning o’simlik o’zlashtira olmaydigan organik birikmalar holatiga o’tishi ham sodir bo’ladi. Bu jarayonga azotning immobilizatsiyasi (muqimlanishi) deyiladi. Immobilizatsiya to’laligicha biologik xarakterda bo’lib, mikroorganizmlarning uglevodlar va azot ishtirokida o’z tanasida oqsilning sintezlanishiga asoslangan. Turli bakteriya, aktinomiset va mog’or zamburug’lar selluloza, pentoza hamda boshqa o’simlik hamda hayvon qoldiqlarini parchalaydi.

Ularga azotli oziqa sifatida, birinchi navbatda, tuproqdagi azotning mineral birikmalari (yoki azotli o’g’itlar) zarur. Hosil bo’ladigan niazkur ikki modda mikrob hujayrasi plazmasining oqsiliga aylanadi. Muqimlangan azot yo’qolmaydi, aksincha, mikroorganizmlar nobud bo’lgach, bir qismi mineral (NH3) holatga, bir qismi esa oqsilning gumitikatsiyalanishi natijasida tuproqdagi gumus moddalar tarkibiga o’tadi.

Tuproqda azot nobudgarchiligining oldini olish va qishloq xo’jalik ekinlaridan mo’l hosil yetishtirish uchun uning zaxirasini muttasil to’ldirib turish kerak. Tuproqdagi azot zaxirasini to’ldirishning asosiy, tabiiy manbayi atmosfera azoti hisoblanadi. Yer yuzasining har 1 ga maydoni ustida 70—80 ming t ga yaqin azot mavjud, lekin havodagi molekular azotni aksariyat o’simliklar o’zlashtira olmaydi. Tabiiy sharoitlarda atmosfera azotining o’simliklar o’zlashtiradigan holatga o’tishi ikkitayo’1 bilan sodir bo’ladi. Birinchisi, atmosferadagi fizik jarayonlar (chaqmoq, yashin), ta’sirida azotning bog’lanishidir.