Мавзу. Автомобилнинг бошқарилувчанлиги

Avtomobilning o’tag’onlik xususiyati .

• Режа
• 1. Ўтағонлик хусусиятига таъриф.
• 2. Ўтағонликнинг геометрик кўрсаткичлари.
• 3. Ўтағонликнинг таянч-тортиш кўрсаткичлари.
• 4. Ғилдиракларнинг тўсиқдан ўтиши.

Автомобилнинг ўтағонлик хусусияти деб унинг қўшимча қурилмалар ёрдамисиз йўлсиз жойлардан ва оғир йўл шароитларида ҳаракатлана олиш қобилиятига айтилади. Ўтағонлиги бўйича автомобиллар шартли равишда 3 гуруҳга бўлинади: 1. 4х2, 6х2-оддий ўтағонликка эга автомобил; 2. 4х4, 6х6, 6х4 – ўтағонлиги оширилган автомобил; 3. 8х8 – махсус компоновкага эга – юқори ўтағонликка эга автомобиллар.

Автомобилни ўтағонлик тушунчаси ва кўрсаткичлари

• Автомобилни оғир ёки йўл йўқ жойларда ҳаракатланишини ва тўсиқларни енга олишини кўрсатувчи белгиловчи эксплуатацион хусусият ўтағонлик деб аталади.
• Автомобил тўлиқ ёки қисман ўтағонлигини йўқотиши мумкин.
• Ўтағонликни тўлиқ йўқотиш –автомобилнинг ҳаракатлана олмаслиги

• Ўтағонликни қисман йўқотиш –автомобил ҳаракати тезлигининг пасайиши ва ёнилғи сарфини кескин ошиши.
• Автомобил ўтағонлиги мўлжалланган эксплуатация шароитига мос бўлиши керак.
• Ўтағонлик бир қатор факторларга боғлиқ. Буларни асосийлари: таянч – тортиш хусусиятлари, автомобил геометрик параметрлари ва айрим агрегатларни конструктив хусусиятлари. Ўтағонликка ҳайдовчини малакаси ҳам таъсир этади.

• Ўтувчанлик икки турга бўлинади:
• профил, яъни геометрик ўтувчанлик;
• таянч ўтувчанлик.

• Автомобилнинг таянч ўтувчанлик параметрлари
• 1. Дифференциал конструкциясини ўзгартириш.
• 2. Ғилдирак шинасидаги ҳаво босимини ростлаш.
• 3. Ўз–ўзини тортиб чиқарувчи қурилмалар.
• 4. Автомобил ўтувчанлигини оширувчи мосламалар.
• 5. Мустақил осмалардан фойдаланиш

Ўтағонликнинг геометрик кўрсаткичлари

• Ўтағонликнинг геометрик кўрсаткичлари автомобилнинг вертикал текисликдаги ўтағонлигини характерлайди

Клиринс (h) – бу автомобилнинг энг қуйи нуқтаси билан йўл орасидаги масофа.

Олд ва орқа свес бурчаклари ва свес масофалари -

Бўйлама ўтувчанлик радиуси-

Ўтағонликнинг таянч ва тортиш кўрсаткичлари

• Ўтағонликнинг таянч ва тортиш кўрсаткичлари бу – максимал тортиш кучи ва динамик омил, таянч-тишлашиш эса – илашиш оғирлиги, ғилдиракларнинг йўлга босими ва илашиш коэффициенти

• Илашиш оғирлиги бу автомобилнинг етакчи ғилдиракларига тўғри келадиган оғирликдир. Барча ғилдираклари етакчи бўлган автомобил учун Gил/Ga =1,0, Dmax = 0,6…0,8.

• Юмшоқ йўлларда автомобил ўтағонлигининг асосий кўрсаткичи бу ғилдиракнинг йўлга босимидир.

Ғилдиракларнинг тўсиқдан ўтиши

• -Итарувчи куч -Тўсиқнинг реакцияси -Горизонтал реакция -Вертиакл реакция -Ғилдиракнинг тортиш кучи -Тортиш кучининг горизонтал ташкил этувчиси -Тортиш кучининг вертикал ташкил этувчиси

Ғилдиракнинг мувозанат шартидан

• Ғилдиракка таъсир этувчи кучлар ўзаро қуйидагича боғлиқ

• АОС учбурчагидан ни аниқлаймиз

• Бундан

Юқоридаги формуладан кўриниб турибдики бўлганда чексиз катта бўлади. Етакланувчи ғилдираклар баландликдан ўта олмайди.

• Етакчи ғилдиракларга лардан ташқари момент таъсир этади, натижада тортиш кучи юзага келади.

• Тўсиқдан ўтаётган етакчи ғилдиракларга таъсир этаётган кучларни вертикал ва горизонтал ўқларга проекцияласак қуйидагига эга бўламиз

• Қўшимча кучнинг юзага келиши ғилдиракка га тенг баландликдан ўтиш имконини беради, харакатга қаршилик кучи ташкил этувчиси ни камайишига олиб келади.