Mavzu: Avtomobillarni umumiy va elementlari bo‘yicha diagnostikalash

Ishlab chiqarish ta’lim ustasi : Axmedov O’ktam.
Mavzu: Avtomobillarni umumiy va elementlari bo‘yicha diagnostikalash.
Reja:

1. 
   Buyurtma qabul qilish, texnik xizmat ko’rsanish va ta’mirlashdagi nazorat-diagnostika islarining o’rni.
   
2. 
   Avtotransport vositalarini diagnostikalashni texnologik asoslari.
   
3. 
   Servis korxonalarida diagnostikalash ishlarini tashkil etish.
   

1. 
   Buyurtma qabul qilish, texnik xizmat ko’rsanish va ta’mirlashdagi nazorat-diagnostika islarining o’rni.
   

Ekspluatatsiya jarayonida sodir bo’ladigan buzilishlarni aniqlash va oldini olish, avtomobillarning ishonchliligini va yuqori samaradorligini saqlab turish uchun diagnostika ishlari o’tkaziladi. Avtomobil, uning tarkibiy qismlari ma’lum ekspluatatsiya sharoitlarida namoyon bo’ladigan, xususiyatlar deb ataladigan miqdor va sifat ko’rsatkichlari bilan tavsiflanadi. Xususiyatlar majmui avtomobil yoki uning elementini ishlatish uchun yaroqlilik darajasini aniqlaydi va boshqa avtomobil (element)lardan farqi va o’ziga xosligini ifoda etadi.
Avtomobil yoki uning elemetining texnik holatini ma’lum vaqt va tashqi muhit sharoitlarida tavsiflaydigan parametrlar miqdorlari texnik hujjatlar bilan belgilanadi. Avtomobil atrof-muhit bilan, uning tarkibiy qismlari esa o’zaro bir-biri bilan harakatda bo’lib, o’z vazifalarini bajaradi. Buning natijasida avtomobilning xususiyatlari asta-sekin yomonlashadi. Iqlim sharoitlari, eskirish, sozlash ishlari, ekspluatatsiya jarayonida buzilgan elementlarni almashtirishning ta’siri ostida avtomobil texnik holatini tavsiflovchi parametrlar qiymati o’zgaradi. Avtomobil, uning tarkibiy qismlari texnik holatini aniqlash usul va vositalari, nazariyasini qamragan bilimlar sohasi texnik diagnostika deb ataladi. Diagnostika (grekcha-diagnosticos) - aniqlashga qodir, demakdir.
Texnik holat to’g’risida ma’lumotning borligi va uning kengayishi avtomobillar texnik ekspluatatsiyasi masalalarini yechishda asos bo’lib xizmat qiladi, avtomobilga ko’rsatilayotgan texnik ta’sirlarni rejalashtirish va samaradorligini baholash imkonini beradi. Diagnostika yetilib kelayotgan buzilishlarni o’z vaqtida aniqlash, ularning vujudga kelish ehtimolligini, ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlarining oldini olishga yordam beradi. Diagnostika deb avtomobil, uning agregat va mexanizmlarining texnik holatini, bo’laklarga ajratmasdan aniqlash hamda kerakli texnik servis ishlarini o’tkazish bo’yicha xulosa chiqarish texnologik jarayoniga aytiladi.
Diagnostikalash jarayoni mexanizmning texnik holati to’g’risida axborot beruvchi tashqi belgilar bo’yicha olib boriladi. Bunda mexanizmning namoyon bo’lmagan nosozlik va buzilishlari, ularni bartaraf etish uchun kerakli ta’mirlash ishlarining hajmi, mexanizmning istiqboldagi soz ishlash resursi va bajarilishi kerak bo’lgan profilaktik ishlar ro’yxati aniqlanadi.
Nazorat jarayonida tadqiq etilayotgan ob’ekt bir butun tarzda ko’riladi. Diagnoz qo’yish jarayonida esa bir butun ob’ekt va uning elementlari ko’rib chiqiladi, chunki ob’ektning holati uning elementlari holatining funktsiyasidir. Diagnoz qo’yishning vazifasi tizimning u yoki bu holati sababini uning elementlari holatiga bog’lab aniqlashdir. Diagnoz qo’yishni nazorat operatsiyalarini bajarmasdan turib amalga oshirish mumkin emas. SHuning uchun avtomobilning nazoratga yaroqliligini baholashni bilish kerak.
Avtomobilning nazoratga yaroqliligi deganda uning diagnostikalash ishlariga moslashganligi tushuniladi. Diagnostikalash ishlariga moslashganlik muayyan sharoitlarda eng kam mehnat, vaqt va mablag’ sarflarida tegishli aniqlikni ta’minlaydi.
Avtomobil (agregat, mexanizm) elementlarning tartibga keltirilgan tuzilmasidir. Uning ishi ko’rsatilgan elementlarning bir-biri bilan o’zaro bog’liqligi orqali amalga oshiriladi. Bu bog’liqlik fizik miqdorlar orqali ifodalanib, tuzilmaviy parametrlar yoki texnik holat parametrlari deb ataladi (tortish kuchi, bosim, tebranish amplitudasi, tovush kuchi, tok kuchi, harorat va h. k.).
Ekspluatatsiya jarayonida tuzilmaviy parametrlar nominal miqdorlardan chegaraviy miqdorlargacha uzlukli yoki uzluksiz o’zgarishi mumkin va, demak, avtomobilning texnik holati uning sozligini belgilaydigan tuzilmaviy parametr miqdorlarining chetga og’ishlari majmui bilan aniqlanadi. Avtomobilning tuzilmaviy parametrlarini agregat va mexanizmlarini ajratmasdan turib bevosita aniqlash imkoniyati juda cheklangan. SHuning uchun diagnostik parametrlardan foydalaniladi.