Mavzu: asosiy fondlar tushunchasi

3. “Andijon mexanika zavodi” AJda asosiy fondlardan foydalanish holati tahlili
Korxona mulki asosiy fondlar va aylanma mablag’lar hamda korxona
balansidagi boshqa moddiy zahiralardan tashkil topadi. Korxona mol - mulkini:
- ta‘sis etuvchilarning pul va moddiy badallari;
- mahsulot, ishlar, xizmatlarni sotishdan va xo’jalik faoliyatining boshqa turlaridan olingan daromadlar;
- qimmatli qog’ozlardan olingan daromadlar;
- bank va boshqa qarz beruvchilarning kreditlari;
- kapital mablag’ va byudjet dotatsiyalari;
- tashkilotlar, korxonalar va fuqarolarning xayriya maqsadlarida bergan
badallari;
- meros tariqasida, ayirboshlash va sovg’a qilish yo’li bilan oladigan
daromadlari hamda O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida
taqiqlanmagan mablag’lar tashkil etadi.
Har bir korxonada mavjud bo‘lgani kabi, zavodda ham asosiy vositalar
mavjud bo‘lib, ularning hisobi, asosiy vositalar xarakati hisobot shaklida yuritiladi.
Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanishni xarakterlovchi ko‘rsatkichlar
tavsifi va ularni aniqlash uslubiyatidan so‘ng, korxona ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish darajasi o‘rganiladi. Korxona ishlab chiqarish quvvati deganda erishilgan yoki mo‘ljallangan texnika darajasi, korxona texnologiyasi, ishlab chiqarishni tashkil etish natijasida ishlab chiqarilgan eng ko‘p mahsulot miqdori tushuniladi.
Korxonaning ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish darajasiga
umumiy baho beramiz.
Hisob kitoblar uchun quyidagi formuladan foydalanamiz:
Q = p * u * f * K_i*j
Bunda: P – yakuniy mahsulot chiqaruvchi jihozlar soni;
U – 1 jihozning soatlik unumdorligi;
F – jihozning 1 yildagi ishlash soatlari soni;
K_i*j – ishlayotgan jihozlar koeffitsienti, 0,95.
Korxona mahsulot ishlab chiqaruvchi jihozlarining hammasi ishlamoqda.
Mashinaning o‘rtacha unumdorligi 1.5 t/soatni tashkil etadi.
Jihozning 1 yildagi ishlash soatlarini quyidagicha aniqlaymiz:
F = S * Ksm * Nk
Bunda: S – ish smenasining davomiyligi S = 8
Ksm - smena koeffitsienti Ksm = 2,75
k – ish kunlari soni, Nk = 207 kun
F = 8 * 2,75 * 207 = 4554
Endi korxonaning yillik quvvatini topamiz:
K = 2 * 1,5 * 4862 * 0.95= 13662 tonna
Demak, korxona yiliga 13662 tonna mahsulot ishlab chiqarish quvvatiga ega
ekan.
Tahlilni korxonada ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish darajasini
tahlil etishda davom ettiramiz. Bu ko‘rsatkich aniqlanadi:

Bunda: V – haqiqatda yoki reja bo‘yicha ishlab chiqarilgan mahsulot;
Q – ishlab chiqarish quvvati.
Kiq =12455 / 13662 = 91%
Tahlil uchun quyidagi jadvaldan foydalanamiz:
1 – Jadval
“Andijon mexanika zavodi” AJning ishlab chiqarish quvvatidan foydalanishning tahlili.

№	Ko‘rsatkichlar	2020 yili	2021 yili	Farqi
				Mutloq ”+”;”-”	foizda
1.	Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, tonna	10121	12455	+2334	+23
2.	Ishlab chiqarish quvvati, tonna	13662	13662	-	-
3.	Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish koeffitsienti (1/2)	0,73	0,91	+018	+025

Manba:”Andijon mexanika zavodi” AJning hisobot ma’lumotlatidan olindi

Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki korxonada hisobot yilida 12455
tonna mahsulot ishlab chiqarilgan. O‘tgan yili esa 10212 tonnani
tashkil etgan.
Lekin ishlab chiqarish quvvati yiliga 13662 tonnani tashkil etgan
xolda hisobot yilida 10121tonna mahsulot ishlab chiqarilgan. Natijada korxona ishlab chiqarish quvvatidan foydalanishi darajasi o‘tgan yili 0,73, ya‘ni 74 % ga teng bo‘lgan holda, hisobot yilida 0,91 ga, ya‘ni 91 % ga teng bo‘lgan. Bu ko‘rsatkichlar mavjud imkoniyatlardan to‘liq foydalanilmaganligini namoyon etib turibdi.
Ma’lumki, ishlab chiqarish quvvatini belgilovchi muhim omil bu asosiy
vositalar yoki asosiy fondlardan foydalanish bo‘lib, ularning holati va ish
unumdorligi quvvat hajmini belgilaydi. SHuning uchun tahlilni asosiy vositalar
holatini o‘rganishda davom ettiramiz.
Hozirgi sharoitda korxonalarda asosiy vositalarning barcha turlarini kerakli
nisbatda va tarkibda bo‘lishini ta‘minlash maqsadga muvofiqdir. Sanoat ishlab
chiqarishdami, yordamchi tarmoqlardami yoki ijtimoiy maishiy sohalarda
bo‘lmasin, barcha asosiy vositalar kerakli xizmatlarni bajaradi.
Asosiy vositalar tarkibi, ularning tuzilishini o‘rganish ham muhim
ahamiyatga ega. Asosiy vositalar tarkibi, ularning tuzilishini o‘rganish bilan bir
qatorda dinamik o‘zgarishlariga ham baho beriladi. Asosiy vositalarning dinamik
o‘zfarishi deganda, ularning davrlar(yillar) bo‘yicha o‘zgarishi tushuniladi.
Dinamik o‘zgarishlar asosida, korxonaning yillar bo‘yicha mutloq va nisbiy
o‘zgarishlariga baho beriladi.
Quyidagi jadval ma‘lumotlari asosida esa korxonaning asosiy vositalari
tarkibi, tuzilishi va dinamikasiga asoslanib, biz tahlil qilinayotgan
”Andijon mexanika zavodi” AJga baho beramiz.
2-jadval