Мавзу: Ҳашаротларнинг асосий систематик категориялари

Тур (Species) индивиднинг мужассам ҳамма борлиқ тузилишидаги ва хулқ-атворидаги бир-бирига ўхшаш белгилар йиғиндисини, бир-бири билан чатишиб, ота-онасига ўхшаш тўлиқ насл беради ва маъ­лум ареалга эга хусусиятларни ўз ичига олади. К Линней таърифича, индивид бир ва шу турга оид, бир-биридан фарқи бир ота-она болаларидек фарқланади.

• Тур (Species) индивиднинг мужассам ҳамма борлиқ тузилишидаги ва хулқ-атворидаги бир-бирига ўхшаш белгилар йиғиндисини, бир-бири билан чатишиб, ота-онасига ўхшаш тўлиқ насл беради ва маъ­лум ареалга эга хусусиятларни ўз ичига олади. К Линней таърифича, индивид бир ва шу турга оид, бир-биридан фарқи бир ота-она болаларидек фарқланади.
• Бир-бирига ўхшаш ва ўзаро қариндош турлар авлодларга бирлаштирилади: масалан, карам ва шолғом капалаклари бир-бирига жуда яқин турлар бўлиб, бир авлодга—Pieris га киради: зарарли ва уч тишли хрушлар турлари бир бирига яқин, шунинг учун хрушлар — Melolonta авлодига ки­ради.
• Ўхшаш авлодлар оилаларга бирлаштирилади. Мисол, чигирткасимонлар, оқ капалаклар ва бошқа оилалари.
• Ўхшаш ва бир-бирига яқин оилалар туркумларга бирлашти­рилади; масалан, капалаклар, қўнғизлар, ниначилар, битлар, қандалалар ва бошқа туркумлар.
• Туркумлардан—синфлар, умумий ўхшаш белгили синфлар системати­канинг энг юқори бирлиги т и п­ л а р г а бирлашади. Мисол, бўғимоёқлилар типи. Буларга ҳашаротлар синфидан ташқари, ўргимчаксимонлар, қўлоёқлилар, қисқичбақасимонлар ва бошқалар киради.

Демак, систематик бирликлар қуйидагилар: тур, авлод, оила, туркум, синф ва тип.Баъзан бу бирликлар ҳайвонларнинг (ҳашаротларнинг) ўзаро қариндошлик даражаларини тўғри характерлашда етарли эмас. Шунинг учун буларнинг оралиқ бир – бирига щхшаш даражалари қўшни систематик бирликлар; кенжа тур, кенжа авлод, кенжа оила, кенжа туркум, кенжа синф ва кенжа типларга бўлинади. Мисол, кенжа синф туркум ва синф оралиқдаги, бирлик бўлиб ҳисобланади. Баъзи ҳолатдаги яна бошқа бирликларга – бўлим, кенжа бўлим, бош туркум, бош оила ва бошқаларга бўлинади.

• Демак, систематик бирликлар қуйидагилар: тур, авлод, оила, туркум, синф ва тип.Баъзан бу бирликлар ҳайвонларнинг (ҳашаротларнинг) ўзаро қариндошлик даражаларини тўғри характерлашда етарли эмас. Шунинг учун буларнинг оралиқ бир – бирига щхшаш даражалари қўшни систематик бирликлар; кенжа тур, кенжа авлод, кенжа оила, кенжа туркум, кенжа синф ва кенжа типларга бўлинади. Мисол, кенжа синф туркум ва синф оралиқдаги, бирлик бўлиб ҳисобланади. Баъзи ҳолатдаги яна бошқа бирликларга – бўлим, кенжа бўлим, бош туркум, бош оила ва бошқаларга бўлинади.
• Сисмтематик бирликларни ифодалаш учун ҳамма мамлакатларда халқаро илмий лотин номенклатураси қўлланилади; масалан, оқ капалаклар оиласи – Pieridae оиласи деб белгиланган, капалаклар туркуми – Lepidoptora ва бошқалар.Турларни белгилашда эса бинар номенклатура, яъни икки ном билан белгилаш қабул қилинган. Мисол, Pieris barassicae (карам оқ капалаги), Bombixs mori ( тут ипак қурти), Pieris Tapae (шолғом оқ капалаги) ва бошқалар. Бунда турлар ўзаро яқин, яъни бита авлодга кириб, биринчи номи, албатта, бир хил бўлиши шарт ва у авлодининг номи бўлиб ҳисобланади.
• Ташқи муҳитнинг у ёки бу шароитларинг узоқ муддат таъсирида ва табиий танлаш натижасида турлар дивергенцияси вужудга келиши мумкин, яъни тур учун асисий тип шаклдан четга бурилиши мумкин. Булар кенжа турлардир.