Mavzu: Arab geograflari: Muqaddasiy, Istaxriy, Ibn Xavqal asarlarida toponomik ma’lumotlar

 

2.  Istaxriy  va  uning  “Kitob    masolik  ul-mamolik”  asarida  berilgan 

toponomik ma’lumotlar.

  

Mashhur arab geograf olimi va sayyohi Istaxriy yoki Abu Is’hoq Ibrohim ibn 

Muhammad  al-Forsiydir.  Taxminan  850-yilda  Eronning  Fors  viloyatida  tug’ilib, 

taxminan  934-yilda  vafot  etgan.  U  915-yildan  boshlab  Eron,  Movarounnahr, 

Suriya,  Misr  va  Mag’rib  bo’ylab  sayohat  qilgan.  Mana  shu  sayohat  vaqtida 

to’plangan  boy  daliliy  material  va  zamondoshi  Abu  Zayd  Ahmad  ibn    Sahl  al-

Balhiyning  “Suvar  al-aqolim”  (“Iqlimlar  surati”)  kitobi  asosida  930-933-yillarda 

o’zining  “Kitob  masolik  ul-mamolik”(“Mamlakatlarga  boriladigan  yo’llar  haqida 

kitob”) nomli qimmatli asarini yozgan.  

Asar  yigirma  bobdan  iborat.  Unda  musulmon  mamlakatlari  (Arabiston, 

Mag’rib,  Misr,Suriya,  Iroq,  Eron,  Movarounnahr)  ,  Shuningdek,  Hindistonning 

chegaralari,  iqlimi,  ma’muriy  bo’linishi,  mashxur  shaharlari,  ularga  olib 

boriladigan  yo’llar,  aholisi  va  uning  mashg’uloti,  atoqli  kishilari,  savdo-sotiq  va 

boshqa  masalalar  bayon  etilgan.  O’lkalar  tavsifiga  ularning  xaritalari  ham  chizib 

ilova  qilingan.  Movarounnahr  tavsifi  va  xaritasida  O’rta  Osiyoning  suvlari  (Orol 

dengizi,  Amudaryo,  Sirdaryo,  Zarafshon,  kanallar),  aholi  maskanlari  kabilar 

to’g’risida ma’lumot bor.  

 “Kitob  masolik  ul-mamolik”  asarining  asl  matni  uch  marta  1870,  1927  va 

1967-yillari  Leydenda  chop  etilgan.  U  Abulmahosin  Muhammad  ibn  Sa’d  ibn 

Muhammad  an-Naxchivoniy  tomonidan  XVI  asrning  ikkinchi  yarmida  fors  tiliga 

                                                 

2

 Qorayev S. Toponimika. –T.: O’zbekiston faylasuflar milliy jamiyati, 2006. –B. 37. 

---

tarjima  qilingan,  qo’lyozma  nushalari  Sankt-Peterburg  va  Toshkentda 

saqlanmoqda

3

.