Mavzu: aqli zaif o'quvchilar sezgisining o'ziga xos xususiyatlari mundarija: Kirish

Ijtimoiy sabablari
. Ijtimoiy hayotda uchrab turadigan noxush xodisalarning asl 
sabablaridan biri aksariyat oilalardagi a’zolar orasidagi iliqlik va mehr-oqibat 
poydevoriga putur yetayotganidan kelib chiqayotganligi sir emas.Oxir oqibat 
natijasi farzandlarning ota-ona mehrga to’ymay o’sishi, yetarli darajada oilaviy 
hayot qonun-qoidalaridan bebahra qolishi, ayni shu manaviy yetishmovchilik 

---

mavjud bo’lgan maxsus muassasalarda tahsil olib o’sib ulg’ayib oila qurganlarning 
farzandlari yana shu massasalarga tushib qolishi ayanchli holdir.
 
Aqli zaif bolalar bosh miyasi chuqur zararlanganligi sababli barcha oliy asab 
faoliyatlari buzilgan bo‘ladi. Patologik buzilishlar shartsiz reflekslaming hosil 
bo‘lishida ham namoyon bo‘ladi. Bu buzilishlar bosh miyaning qo‘zg‘alish va 
tormozlanish jarayonlarida ham o‘z aksini topadi. Hatto ikki signal sistemalarining 
o‘zaro aloqalarida buzilishlar ko‘zga tashlanadi. Rus defektolog va psixologlaridan 
L.S.Vigotskiy, 
LV.Zankov, 
G.Ye.Suxareva, 
T.A.Vlasova, 
G.M.Dulnev, 
N.G.Morozova, S.Ya.Rubinshteyn, M.S.Pevzner, G.I.Rossolimo, V.G.Petrova, 
J.l.Namozboyeva, shuningdek, G ‘.B.Shoumarov, K.Q.Mamedov, P.M .Po‘latova, 
V.S.Rahmonova va boshqalar
ning tadqiqotlarida ko‘rsatilishicha, «aqli qoloq»likda 
ruhiy nuqson murakkab tuzilishga ega. Ulaming ko‘rsatishicha, bir tomondan, 
birlamchi nuqson ta’sirida oddiy aqliy jarayonlar buzilsa, ikkilamchi nuqson sifatida 
mhiyatning 
oliy 
shakllari, 
xotira, 
xarakter 
belgilari 
buzilar 
ekan. 
Oligofrenopedagogikaning maxsus markazida turadigan manba nuqsonning o‘zi 
emas, balki u bilan bog'langan buzilgan ruhiy holatlardir. Shu bilan birga, biz aqli 
zaif deb bu holatning turg‘unligini ham tushunamiz. Mana shu mezonning bor yoki 
vo‘qligiga qarab aqli qoloqlikni boshqa unga o‘xshash turlardan farqlashimiz lozim. 
Aqli qoloqlikning asosiy belgilari:
a) bosh miyada organik buzilishning mavjudligi;
b) bilish faoliyatlarining umumiy, chuqur buzilganiigi; 
d) bilish faoliyatlari buzilganligining turg‘un xarakterdaligi.
Aqli zaif bolalar guruhiga quyidagi bolalar kirmaydi: 
a) aqliy rivojlanmaganlik bosh 
miyaning organik buzilishlari bilan bog‘liq bo‘lmagan pedagogik qarovsizlar; 
b) ruhiy rivojlanishi orqada qolgan bolalar;
d) aqliy jihatdan saqlangan bo‘lib, chuqur nutq kamchiliklari bo‘lgan bolalar. 
Amaliyotda ba’zan bosh miyasi zararlangan bolalarni aqli zaiflar qatoriga qo‘sha 
olmaymiz. Bunday hollarda bosh miya zararlanishi bilish faoliyatining buzilishiga 
olib kelmaydi. Oligofrenopedagoglar biologik omillarga katta e’tibor beribgina 

---

qolmay, balki ta’lim-tarbiya, atrof-muhitga ham alohida e’tibor bcradilar. 
Yordamchi maktablarning boshlang'ich sinflaridagi (korreksiyalovchi) tuzatuvchi-
tarbiyalovchi ta’lim ta'sirida aqli zaif bolalar ruhiy jarayonlarida juda katta siljishlar 
yuz beradi. Hozirda yordamchi msktahlarimizda asosan aqli zaiflikning yengli 
darajalari-
debil
bolalar ta’lim oladilar. Bular bir toifaga kirmaydigan 
sohalardir.SHular orasida amalda kasalliklari deviant xulqli bolalar ham uchraydi. 
Amalda sog’ bolalar toifasiga aqliy nuqsonlar ilk rivojlanish davrida kasallikka 
chalinib, kasalliklarining rivojlanishi to‘xtagan bolalar kiradi. Bunday bolalarning 
keyingi aqliy rivojlanishi nuqsoni asosida davom etadi. Ammo bular amaldagi SOG‘ 
bolalardir. Oligofrcn bolalar bu toifaning asosiy, tipik vakillaridir. Bu bolalar 
yordamchi maktab o‘quvchilarining asosiy qismini tashkil etadi. Yordamchi maktab 
o‘quvchilarining ikkinchi toifasini aqliy nuqsonlilikni keltirib chiqargan kasalliklari 
davom etadigan bolalar tashkil etadi. Bunday bolalar m a’lum rivojlanish davrigacha 
me’yorida rivojlanib, keyinchalik kasallikka chalinganlardan iborat. So‘nggi 
yillarda tabiiy fanlaming rivojlanishi asosida oligofreniyaning ctiologiyasi va 
patogenezi haqidagi ma’lumotiar yanada kengaydi.