Mavzu: aqli zaif o'quvchilar sezgisining o'ziga xos xususiyatlari mundarija: Kirish

fenilketonuriva, galaktozemiya. 
gistidinamiya, gistinuriya, tirozimemya, fruktozuriya va boshqalar
) ko'p 
kuzatilmoqda. Eng ko'p fenilketonuriya uchraydi. Bu kasalliklarda ma’lum bir 
fermentnmg tug'ma yo'q bo'lishi organizmda zaharli moddalarni yig'ilishiga olib 
keladi (
fenilalanin, gistidin, arginin, leysin
) va bolalarning miyasi zaxarlanadi. 

---

Bunday buzilishlar bilan oligofreniyaning bir qator og’ir formalarini kelib chiqishi 
bog'liqdir. Ularning patogenezini yoritish- davolashning samarali yo'llarini topishga 
yordam beradi. 

Oligofreniyaning kelib chiqishida poligen turdagi irsiyatga ham alohida ahamiyat 

beriladi. Bunda avlodda ota-onalardan o'tgan patologik irsiy omillarning to'planishi 
yuz beradi. Oligofreniyamng ekzogen formasiga shunday holatlar kiritiladiki, bunda 
nerv tizimining rivojlanmay qolishga homilalik davrida bolaning miyasiga tashqi 
salbiy ta’sirlar sabab bo'ladi. 

Bularga embrionlik, homilalik davrida turli surunkali (toksoplazmoz, sifilis va 

boshqalar) va o'tkir (onaning homiladorlik vaqtida qizilcha, gripp, epidemik parotit, 
infeksiyali gepatit, toshma chechak va boshqalar) yuqumli kasalliklarning ta’siri 
natijasida kelib chiqadigan oligofreniyamng formalari kiritiladi.Ona organizmining 
alkogol, kimyoviy moddalar, shuningdek ba’zi dori- darmonlar (antibiotiklar. 
kulfanilamidlar, barbituratlar, xinin, gormonlar va hokazo) bilan zaharlanishi ham 
oligofreniyaning kelib chiqishiga sabab bo'ladi.Radiaktiv va rentgendan nurlanish 
ham homilaga va ota-onalarning hujayralariga patogen tarzda ta’sir ko'rsatadi. 
Onadagi turli endokrin kasalliklar ham (diabet, qalqon, bezlarining, gipofizning 
jarohatlari) patogen rol o'ynaydi. Homiladorlikdagi toksikozlar, vitaminlar 
muvozanatining buzilishi ham salbiy ta’sir ko'rsatadi.Onadagi yurak-tomir 
tizimidagi, o'pkadagi, jigar va buyraklardagi surunkali yetishmovchiliklar 
homilaning patologiyasiga olib keladi. Ona va homila qonlarining rezus-omil 
bo'yicha bir-biriga to'g‘ri kelmasligi ham salbiy oqibatlarga olib keladi. Tug’ilishdan 
oldin homilada kislorodmng uzoq vaqt yetishmasligi (gipoksiya) miyaning 
shakllanishiga ta’sir ko'rsatadi. Homilaning zararlanishida ta’sirning vaqti ham 
muhim ahamiyat kasb etadi. Homiladorlikning 
dastlabki uch oyi juda xavfli
bo'lib, 
bu vaqtda organizmning muhim tomonlari miyaning shakllanishi yuz beradi. 
Oligofreniyaning ekzogen shakllariga markaziy nerv sistemasining ilk rivojlanish 
davrida (1,5-2 yoshgacha) infeksiyalar, intoksikatsayalar va jarohatlar 
natijasijasidagi zararlanishlar bilan bog'langan psixik yetishmovchiliklaming 
variantlari ham kiritiladi. Bu hollarda neyroinfeksiyalar orqali yuqtirilgan turli 

---

etiologiyadagi meningit,ensefalit, meningoensefalitlar, og’ir kechadigan somatik 
kasalliklar qizamiq,skarlatina, parotit, dizenteriya va h-zo), nerv sistemasining 
intoksikatsiyasi (postvaksinal ensefalit) oligofreniyamng vuzaga kelishiga sabab 
bo'ladi. Postnatal miya jarohatlariga ham alohida e’tibor berish lozim. Bunday 
jarohatlaming patogenezida gidrotsefaliya katta o'rm egallaydi.Etiologiyasi bo'yicha 
aralash (endogen-ekzogen) bo'lgan oligofreniyalarmng kelib chiqishi ko'pincha aniq 
bo'lmaydi. Bunda ko'pincha irsiy omillarning ta’siri katta deb ko'rsatilsa ham, 
oligofreniyaning bu shakli ekzogen ta’sirlar natijasida ham bo’lib chiqishi mumkin. 
Kraniostenoz, mikrotsefaliya, gidrotsefaliyaning ba’zilari, kretinizm kiradi. 
Maxsus ta’lim dasturlari ularning cheklangan salohiyatini rivojlantirish va ba’zi 
asosiy ko'nikmalarni o'zlashtirish imkonini beradi Ular egallagan bilimlarini qiyinlik 
bilan, ko’pincha mexanik tarzda, yodlangan andoza kabi qo'llaydilar.O’rta 
darajadagi aqli zaif odamlar yetuklik yoshida sokin, boshqarilishga moyil 
bo'ladilar.Imkoniyatlari darajasida vazifalar qo'yilganda va malakali nazorat 
(doimiv kuzatuv va ko'rsatmalar) ta’minlanganida oddiy amaliy mehnat qila 
oladilar. Bunday odamlar, umuman olganda, jismoniy faol va ularning ko'pchiligida 
ijtimoiy rivojlanish belgilari mavjud. Nutqning rivojlanish darajasi turlicha: ba’zilari 
sodda suhbatlarda ishtirok eta olsalar,boshqalari faqatgina o‘zlarining birlamchi 
ehtiyojlari (ovqatlanish, kiyinish,himoya qilish)ni ifodalash uchun yetarli bulgan 
so'z boyligiga ega bo'ladilar.Ba’zilari nutqni hech qachon o’zlashtira olmasalar-da, 
oddiy ko'rsatmalarni tushunadilar va ba’zi qo'l harakat ishorasining ma’nosini 
o’rgana oladilar. Bolalarda autistik alomatlar yoki rivojlanishning boshqa umumiy 
buzilishlari namoyon bo'lishi mumkin.Ularning ba’zilari mexribon va xushmuomala 
bolishadi.Boshqalari 
jaxldor,g'azabnok. 
Yana 
boshqalari 
- 
qaysar, 
yolg'onchi,dangasa,impulsive(kutilmagan) ishlar qilishga moyil bo'ladilar.Aqli 
zaiflik ko’pincha oyoq-qo'l, panjalar, barmoqlar, bosh, teri, ichki a’zolar, jinsiy 
a’zolar, tish, yuz, qo’l, quloqlar rivojlanishidagi buzilishlar bilan birga kechadi.O’rta 
darajadagi aqli zaif kattalar ularning individual va shaxsiy sifatlarini inobatga olgan 
xolda doimiy kuzatuv va yo’1-yo’riq ostida oddiy, malaka talab qilmaydigan ishlarni 

---

bajara oladilar (ayniqsa, qishloq xo'jalik ishlari bilan band bolgan joylarda). O 'rta 
darajadagi aqli zaiflar ijtimoiy himoya va yordamga muhtoj bo'ladilar. 
A
qli zaiflikning mohiyatini nuqsonning moddiy asosi bilan bog‘lab, bunga bosh
miyaning organik buzilishini ko'rsatadilar. Boshqacha aytganda, aqli zaiflikning 
moddiy asosi sifatida kasallangan bosh miya e’tirof etiladi. Bu kasallik natijasida 
bolaning bilish faoliyatlari keng ma’noda buzilib, aqliy rivojlanish tezligi, 
samaradorligi pasayadi. Bosh miya kasalliklari sababini kelib chiqishiga ko‘ra: 
