Mavzu: Alkimyogarlar. Reja

KIMYONING ALKIMYODAN AVVALGI DAVRI

Bu davr dunyoda madaniyat boshlanishidan tortib to IV asrga qadar davom etgan. Bu davrda tajribada qo’lga kiritilgan bilimlar avloddan avlodga o’tib kelgan. Insonlar juda qadim zamonlardan beri oltin, simob, kumush, oltingugurt kabi elementlarni, osh tuzi, achchiqtosh kabi murakkab moddalarni yaxshi bilganlar.

Miloddan Amaliy kimyo qariyb 4000 yil ilgari Misr, Mesopotamiya, Hindiston, Xitoy mamlakatlarida rivojlangan. Yunon olimlari materiya qayerdan kelib chiqqan degan savolga javob izlay boshlaydilar. Yunon olimi Falesning fikricha dastlabki materiya suv bo’lib, barcha narsalar suvdan hosil bo’ladi. Undan qariyib bir asr keyin boshqa bir yunon olimi Anaksimen barcha narsalar havodan hosil bo’lgan deb taxmin qilgan. Miloddan V asr ilgari o’tgan Geraklit hamma narsa olovdan kelib chiqqan deb aytgan. Shu davrda yashab ijod etgan Levkipp va uning shogirdi Demokrit barcha moddalar ko’zga ko’rinmaydigan darajada mayda zarrachalardan – atomlardan tashkil topgan degan fikrni ilgari surganlar.

Misrliklarning amaliy kimyosi va Yunon olimlarining falsafiy tasavvurlari asosida miloddan 300 yil avval qadimiy dunyoning madaniy markazi Aleksandriyada akademiya va kutubxonalar tashkil topdi. Misrni arablar zab etganidan keyin, Aleksandriya akademiyasining qolgan boyliklari VII asrdan boshlab arablar qo’liga o’tadi. Arablar “kimyo” so’zi oldiga, arab tiliga xos “al” qo’shimchasini qo’shib kimyoni “alkimyo” deb ataydilar. Arablar faoliyati natijasida kimyoviy ma'lumotlar birmuncha rivojlanib yangi – yangi moddalar kashf qilindi. VIII asrda kimyoviy bilimlar arablardan Ispaniyaga va undan Yevropaga o’ta boshlaydi. Qadimgi Markaziy Osiyo, jumladan o’zbek olimlari ham kimyo fani tarixiga arab olimlari qatoriga kiritilganlar.

IX–XI asrlarda yashab ijod qilgan O’rta Osiyolik allomalardan Abu Nasr Farobiy, Ahmad al-Farg’oniy, Abu Rayhon Beruniy va Abu Ali ibn Sino o’z davrlarida kimyoning ham amaliy, ham nazariy jihatdan rivojlanishiga o’z hissalarini qo’shganlar.