Mavzu: Alkaloidlar, Platifillin, Anabazin gidroxlorid taxlili. Laboratoriya mashg'uloti

2 – Laboratoriya ishi
Alkaloidlarning xromatografik taxlili
Alkaloid saqlovchi o’simliklarning va alkaloidlarni taxlil qilishda xromatografik usullarning xamma turlari (adsorbtsion, ion almashish, taqsimlanish, bo’linish va boshqalar) keng miqyosda qo’llaniladi. Bu usullardan alkaloidni ajratmada qancha va qanday birikmalar borligi, alkaloidlar yig’indisidan ayrimlarini ajratib olishda xamda ularning miqdorini aniqlashda foydalaniladi.
Xromatografik analiz qilish uchun avval maxsulotdan tegishli ajratma tayyorlanadi. Buning uchun maydalangan maxsulotdan 1 g olib, 100 ml xajmli kolbaga solinadi, ustiga xlorid kislotaning 1% li eritmasidan 25 ml quyib, vaqt-vaqtida chayqalib turgan xolda bir necha soat davomida qo’yib qo’yiladi yoki qaynab turgan suv xammomi ustida 5 min qizdiriladi, so’ngra uni sovitib, paxta orqali 100 ml li bo’luvchi voronkaga filtrlanadi. Filtratda alkaloidlar tuz xolida bo’ladi. Keyin ajratma fenoftalien buyicha ishqoriy sharoitga o’tguncha filtratga ammoniy gidrooksidining kontsentrik eritmasidan tomchilab quyiladi va asos xoliga o’tgan alkaloidlar 5 ml xloroform bilan chayqatib ajratib olinadi. Shu ajratma xromatografik analiz uchun ishlatiladi.
Alkaloidlarning qog’ozli xromatografik (KX yoki BX) taxlili. Xromatografik qog’ozning «start» chizig’iga (pastki chetidan 2-3 sm balandligida) kapillyar naycha yordamida tayyorlangan ajratmadan 0,1 ml xamda alkaloidlarning «guvox» eritmalaridan bir-biridan 2 sm masofada tomiziladi. Tomizilgan ajratma va «guvox» eritmalar qurigandan so’ng xromatografik qog’oz bir sutka oldin n-butenol-sirka kislota-suv aralashmasi (5:1:4) qo’yib qo’yilgan xromatografik kameraga joylashtirilib, 14-15 soat davomida xromatografiya o’tkaziladi (xromatografik kameraning qopqog’I yopiq xolida bo’ladi). Ko’rsatilgan vaqt o’tgandan so’ng, xromatogramma kameradan olinadi, quritiladi va unga Dragendorf reaktivi purkaladi. Natijada ajratmadagi va «guvox» alkaloidlar sariq fondda zarg’aldoq dog’lar xolida ko’riladi. Dog’larning Rf aniqlanadi va ajratmadagi xamda «guvox» alkaloidlarning Rf ni solishtirib ko’rib, o’simlik ajratmasida qanday alkaloid borligi to’g’risida xulosa chiqariladi.
Alkaloidlarning yupqa qavatli xromatografik (YuKX yoki TSX) taxlili
KSK markali slikagel yopishtirilgan 12 x 9 sm li oyna plastinkasi yoki «silufol» plastinkasining «start» chizig’iga kapilyar naycha yordamida o’simlikdan tayyorlangan ajratmadan xamda «guvox» alkaloidlar eritmasidan bir-biridan 2 sm masofada 0,1 ml dan tomiziladi. Dog’lar quriganidan so’ng plastinka oldindan xloroform – atseton – dietilamin (5:4:1) suyuqliklar aralashmasi qo’yib qo’yilgan xromatografik kamerasiga joylashtiriladi. Xromatografiya qilish vaqti (30-40 min) o’tgandan so’ng plastinka kameradan olinadi, quritiladi va unga Dragendorf reaktivlari purkaladi. Natijada o’simlikdan ajratib olingan va «guvox» alkaloidlar sariq fonda zarg’aldoq dog’lar xolida ko’riladi. Dog’larning Rf lari xisoblanadi. So’ngra o’simlik ajratmasidagi va «guvox» alkaloidlarning Rf larini solishtirib ko’rib, o’simlikda qanday alkaloid borligi aniqlanadi.