Мавзу: Акциз солиƒи ва унинг бюджет даромадини шакллантиришдаги тутган урни

4-jadval 
Egri soliqlar bo’yicha daromadlar tarkibida aktsiz solig’ining 
salmog’i dinamikasi (foizda)
18
 
Ko’rsatkichlar 
2010 yil
2011 yil
2012 yil
Egri soliqlar 
100 
100 
100 
Aktsiz solig’i 
8.9 
9.4 
8.2 
 
Jadval ma’lumotlaridan ko’rib turganimizdek, M.Ulug’bek tumani budjeti 
daromadlarida oxirgi yillarda aktsiz solig’idan tushumlar salmog’i nobarqarorlik 
tendentsiyasiga egaligini ko’rishimiz mumkin. Jumladan, 2009 yilda aktsiz 
solig’ining budjetning egri soliqlar bo’yicha daromadlardagi ulushi 8.9 foizni 
tashkil etgan bo’lsa, 2010 yilda 9.4 foizni tashkil etgan, ya’ni 0.5 foizli punktga 
o’sganini ko’rish mumkin, 2012 yilda esa 8.2 foizni tashkil etgan holda, 
soliqning salmog’ini kamayganini ko’rish mumkin. Bu holatni tumanda aktsiz 
solig’i to’lovchilari sonini kamayganligi bilan izohlash mumkin. 
4-diagramma. Egri soliqlar bo’yicha daromadlar tarkibida 
aktsiz solig’ining salmog’i dinamikasi (foizda)
19
 
 
18
M.Ulug’bek tuman DSI hisobot ma’lumotlari asosida tayyorlandi. 
19
M.Ulug’bek tuman DSI hisobot ma’lumotlari asosida tayyorlandi. 

---

27 
Bizga ma’lumki, respublikamizda aktsiz solig’i ikkita yunalishda, ya’ni 
respublikamizda yuridik shaxslar tomonidan ishlab chiqarilayotgan aktsiz osti 
tovarlaridan hamda respublikamiz hududiga yuridik va jismoniy shaxslar 
tomonidan import qilinayotgan tovarlaridan undirilmokda. Mamlakatimizda 
yuridik shaxslar tomonidan ishlab chiqarilayotgan aktsiz osti tovarlaridan aktsiz 
solig’ini undirish Davlat soliq kumitasi zimmasiga yuklatilgan. Mamlakatimiz 
hududiga yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan olib kirilayotgan tovarlardan 
aktsiz solig’ini undirish Davlat bojxona qo’mitasi vakolatiga berilgan. 
Aktsiz solig’i umumiy tushumida respublikamizda yuridik shaxslar 
tomonidan ishlab chiqariladigan alkogolli ichimliklar va tamaki mahsulotlariga 
to’lanadigan aktsiz solig’i summasi salmoqli o’rinni egallaydi. Uning umumiy 
aktsiz solig’i tushumidagi ulushi yildan yilga o’sib bormoqda. Buning sabablari, 
birinchidan, aroq mahsulotiga talabning o’sishi va ishlab chiqarish hajmining 
ortib borishi; ikkinchidan, aroq mahsulotiga aktsiz solig’i stavkalarining yuqori 
belgilanishi; uchinchidan, import qilinadigan aroq mahsulotlariga aktsiz solig’i 
stavkasining nixoyatda yuqori belgilanishi va ushbu import aroq mahsulotlari 
narxining aktsiz solig’i evaziga yuqori darajada bo’lishi va xokazolar. Umumiy 
qilib aytganda, aktsiz solig’i budjet daromadlarining ishonchli va barqaror 
manbasiga aylangan.

---

28