Mavzu: Aholiga xizmat ko’rsatish sohalari geografiyasi

Xizmat ko‘rsatish sohalarining tarkibi. Xizmatlar o’z mohiyatiga ko‘ra bir qancha turlarga ajratiladi. Bu o‘z navbatida ulami o‘rganish, rivojlantirish va shuningdek, boshqarishda katta ahamiyatga ega.
Sobiq Ittifoq hamda O‘zbekiston davlat reja komiteti iqtisodiyot instituti mutaxassislari tomonidan yaratilgan ishlanmalarga ko‘ra, aholiga xizmat ko‘rsatish sohalari quyidagicha tarkibga va xizmat turlariga ajratilgan:
1. UY-JOY VA KOMMUNAL XIZMAT KO‘RSATISH:
• doimiy yashash uchun joy berish;
• yotoqxonalar xizmati;
• uylarning sanitariya - tozalik holatini saqlash;
• aholini ichimlik suvi bilan ta’minlash; uylarni isitish tizimi, issiq suv, tabiiy elektr energiya bilan ta’minlash va boshqalar.
2. CHAKANA SAVDO XIZMATI:
• oziq - ovqat magazinlari;
• sanoat va qurilish mollari magazinlari;
• supermarketlar;
• turli bozorlar.
3. UMUMIY OQATLANISH XIZMATI:
• oshxonlar;
• kafe - barlar;
• restoranlar;
4. MAISHIY XIZMAT KO‘RSATISH:
• shaxsiy buyurtma bo‘yicha poyabzal tikish;
• poyabzal ta’mirlash;
• charmli, mo’ynali, tikuvchilik buyumlari va bosh kiyimlarni buyurtma bo‘yicha tikish hamda ta’mirlash;
• trikotaj buyumlarini shaxsiy buyurtma bo‘yicha tikish va ta'mirlash;
• televizorlar, radioapparaturalar, magnitofon va radiolarni tuzatish va texnik xizmat ko‘rsatish;
• muzlatgichlar, chang yutgichlar, kir yuvish va tikuv mashinalarini tuzatish;
• soat tuzatish;
• metall buyumlari yasash va ta’mirlash;
• qarolarga tegishli transport vositalarini ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish;
• yengil avtomobillami ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish;
• mebel yasash va ta’mirlash;
• kimyoviy tozalash va bo‘yash;
• kir yuvish xizmati;
• aholi buyurtmasi bo‘yicha uy - joy va boshqa qurilish ishlarini bajarish va ta’mirlash;
• uy - joylarni qurish va uy - joylarni ta’mirlash;
• umumiy va yakka tartibdagi garajlar qurish;
• fuqarolar mablag’lari hisobidan pudrat asosida qurilish ishlarini bajarish;
• hammomlar xizmati;
• sartaroshxonalar;
• suratga olish va kinosuratlar laboratoriyalari xizmati;
• ijara manzilgoxlari xizmati;
• gazlashtirish, gaz ballonlari to’ldirish, keltirish va ta’mirlash;
• aholi yuklarini tashish;
• chiptalarni uyga keltirib berish;
• yuk saqlash bo’linmalari xizmati;
• to‘ylar bilan bog’liq marosimlarni o’tkazish;
• qishloq xo‘jaligi maxsulotlarini qayta ishlash bo‘yicha xizmat ko‘rsatish;
• ritual xizmatlar;
5. UMUMIY TA’LIM:
• maktabgacha tarbiya muassasalari;
• o’rta maktablar;
• litseylar, kasb - hunar maktablari;
• oliy o‘quv yurtlari va boshqalar;
• maktab - internatlar.
6. TIBBIY XIZMAT KO‘RSATISH:
1) davolash -profilaktika muassasalari:
• markaziy rayon kasalxonalari;
• qishloq uchastka kasalxonalari;
• yuqumli xastaliklar kasalxonalari;
• dispanserlar;
2) ambulatoriya - poliklinika muassasalari;
• kattalar va bolalar poliklinikalari;
• stomatologiya poliklinikalari;
• qishloq vrachlik manzilgoxlari;
• qishloq vrachlik ambulatoriyalari;
• feldsherlik - akusherlik manzilgoxlari;
• tibbiy manzilgoxlar;
• tibbiy xaydovchilik komissiyalari;
• dezinfeksiya stansiyalari;
• sanitariya - epedimiologiya xizmati va boshqalar
7. IJTIMOIY TA’MINOT:
• pensionerlar va kam ta’minlangan oilalarga ijtimoiy yordam
kо‘rsatish:
• nogironlarni ijtimoiy muxofaza qilish;
8. REKREATS1YA VA SAYYOHLAR XIZMATI:
• Turistlar uchun mo‘ljallangan mexmonxona majmualarida, bazalarida, kempinglarda yashash;
• turistik poxodlarni amalga oshirish;
• ekskursiyalar uyushtirish;
• sanatoriyalar profilaktoriyalar, pansionatlar va dam olish uylarida yashash, davolanish va boshqa xizmatlar ko’rsatish;
• aholining madaniy ehtiyojlariga xizmat ko‘rsatish:
• tomosha ko‘rsatuvchi muassasalar xizmati; kinofilmlar ko'rsatish spektakllar qo’yish;
• konsertlar o’tkazish; sirk tomoshalari;
• muzey va ko‘rgazmalar;
• musiqiy, badiiy va xoreografiya maktablari xizmati;
• madaniyat va istirohat bog4lari xizmati;
• raqs kechalari o’tkazish;
• lektoriyalar xizmati;
• kutubxonalar xizmati;
• kredit-sug4urta xizmati:
• jam guarma-kassalari xizmati;
• sug‘urta xizmati;
• qimmatbaxo qog‘ozlar va buyumlar saqlash;
• omonatlar qo'yish:
11.HUQUQ1Y TAVSiFDAGI XIZMATLAR:
• notarial idoralar xizmati;
• huquqiy maslahatxonalar;
• jamoat tartibini saqlash;
12.J1SMONIY TARBIYA VA SPORT:
• jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanish;
• salomatlik pullik guruhlari, suzish, yakka trening;
• sport - tomosha tadbirlari;
• jismoniy tarbiya va sport inshootlarini foydalanishga berish;
13. ALOQA XIZMATI:
• pochta, telegraf (xat, banderol, jo ‘natmalar, pul o’tkazish,
telegramma);
• telefon xizmati (xalqaro va shaharlararo so‘zlashuvlar.
mehmonxona va kvartiralarda telefon xizmati, telefon avtomatlar);
14.TRANSPORT XIZMATI:
• shahar elektr transportida yo‘lovchi tashish;
• avtomobil transportida yo’lovchi tashish;
• aholiga pullik transport xizmati ko‘rsatish;
III.Xulosa
Yuqorida sanab o‘tilgan aholiga xizmat ko'rsatish sohalarining turli-tumanligi, xizmatlaming rang-barangligi hamda xizmat ko’rsatuvchi muassasalami turli vazirlik va tashkilotlarga bo‘ysunishi, boshqarilishi o’z navbatida ularni ilmiy tadqiq etish va mutanosib holda rivojlantirishni birmuncha qiyinlashtiriladi. Lekin xizmatlar qanchalik ko’p bo‘lsa, aholining ehtiyojlari sohaviy tarzda shunchalik tez qondiriladi. Chunki zamon rivojlangni sayin ehtiyojiar ham ortib boraveradi. Aynan, shunday talabga mos taklif asosida faoliyat olib borish postindustrial muhitni shakllantiradi va bu orqali aholining turmush tarzida ko’plab qulayliklar vujudga keladi va h.k.
Keyingi o’n yillikda O‘zbekistonda ham mamlakat rahbariyati to’lonidan aholining turmush sharo’ltlarini yaxshilash, ayniqsa, mamlakat aholisining katta qismi yashaydigan qishloq joylarning ijtimoiy va iqtisodiy intrastruktura sharoitlarini yuksaltirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Aholiga xizmat ko‘rsatish sohalarini o‘rganishda har bir sohaga xos tarmoq fanlari, iqtisodiyot, sotsiologiya va boshqa fanlar bilan bir qatorda geografiya ham alohida o‘rinni egallaydi. Chunki, xizmat ko'rsatish sohalari muassasalarining joylashuvi va xizmat ko‘rsatish darajasini aholining joylashuvi va ehtiyojlari darajasiga mosligi orasidagi tafovutlarni aniqlashda aholiga xizmat ko’rsatish sohalari geografiyasining roli katta. Aholining turmush sharo’ltlarini yaxshilashda xizmat ko'rsatish sohalari yoki boshqacha qilib aytganda, ijtimoiy infrastrukturaning ahamiyati katta kursi o’qitila boshlandi. XX asr 70-yillardan boshlab xizmat ko‘rsatish sohalari va umuman ijtimoiy sohalarni geografik jihatdan ilmiy tadqiq etish yo‘nalishi rivojlana boshladi.
Axborotlarni tarqatish, shuningdek, mamlakat iqtisodiyotini boshqarishda aloqa xizmati muhim o'rin tutadi.
Aloqa xizmati ikki xil boladi. Pochta aloqasi turli pochta jonatmalari (xat, banderol, posilka va hakazolar)ni qabul qilish, jonatish va yetkazib berishni oz ichiga oladi. Pochta aloqasiga o'xshash xizmat O'rta Osiyoda bundan 2,5 ming yil burun ham bo'lgan. U davrlarda choparlar podsho farmonlarini noiblarga va qal'alardagi xabarlarni mamlakat poytaxtiga yetkazib turgan. Ikkinchisi electron aloqa bolib, u telefon, telegraf, radio, televideniye, electron pochta kabilarni oz ichiga oladi. Telegraf aloqasi XIX asrning 80-yillarida temiryo'l qurilishi bilan bir vaqtda vujudga kelgan. Dastlabki telegraf stansiyasi bundan 1 asr avval Toshkentda ishga tushgan. Respublikamizda mobil aloqa xizmati ham tez rivojlanmoqda. Endilikda unda foydalanuvchilar soni 19 milliondan oshdi.
1985-yilda ishga tushirilgan Toshkent teleminorasi Buyuk minoralar xalqaro federatsiyasi royxatiga kiritilgan bolib, balandligi boyicha dunyoning yetakchi onta teleminorasi qatorida turadi. Mamlakat aholisi davlat va tijorat teleradiodasturlari va raqamli televideniye bilan taminlangan. Hozirda ondan ortiq telekanallar faoliyat korsatmoqda.
Xizmat ko'rsatish sohalari ichida matbaachilik ham muhim rol o'ynaydi. Siz o'qiyotgan darsliklar, kitoblar, jurnal va gazetalar, sinfxonangizdagi bejirim plakatlar va boshqalar matbaachilik sanoat korxonasi bo'lgan bosmaxonalarda tayyorlanadi. Dastlabki bosmaxona XV asr ortalarida Germaniyada tashkil qilingan bolsa, bizda birinchi bosmaxona XIX asr oxirlarida ishga tushgan. Bugungi kunda mamlakatimizda 120 dan ortiq bosmaxonalar faoliyat ko'rsatmoqda. Mustaqillikdan song bosmaxonalar tubdan qayta jihozlandi. Endilikda ularda matn va rasmlar zamonaviy kompyuterlarda terilmoqda va chop etilmoqda.
Ta'lim. Iqtisodiyotning barqaror va jadal yuksalishida inson omili hal qiluvchi ekanligini bilasiz. Ammo bunda mutaxassislarning ma'lumot darajasi, ma'naviyati yana ham muhimdir.
Mamlakatda 10 mingga yaqin umumta'lim maktabi, 1500 dan ortiq akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida jami 6,5 mln dan ortiq yoshlar ta'lim olmoqda. 75 dan ortiq oliy o'quv yurtlarida mamlakat iqtisodiyotiga zarur ixtisosliklar boyicha yiliga 40 ming atrofida oliy ma'lumotli mutaxassis tayyorlanmoqda. O'zbekiston Respublikasi ta'lim sohasida tub o'zgarishlar yuz berdi. Bugungi kunda mamlakatda savodxonlik darajasi dunyodagi eng eng yuqori ko'rsatkichlardan biri 99,3 foizini tashkil etadi.